Ελλάς-Γαλλία συμμαχία

Κάτι πολλαπλά επίκαιρο σήμερα. Όλοι έχουμε ακούσει τη ρήση του Κολοκοτρώνη για τη Γαλλική Επανάσταση που «άνοιξε τα μάτια του κόσμου» και του έμαθε πως η τάξη των πραγμάτων κάθε άλλο παρά είναι αιώνια και αμετακίνητη. Αυτό που δεν πολυξέρουμε είναι το πώς οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης πέρασαν σε μερίδα έστω των ελληνικών πληθυσμών της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας, αν πράγματι μπορεί να στοιχειοθετηθεί αυτό. Εντάξει, ξέρουμε για τους Έλληνες έμπορους που μετακινούνταν ή είχαν επαφές με κέντρα της διασποράς που ήρθαν σε επαφή με την Επανάσταση, όπως λόγου χάριν η Τεργέστη· ξέρουμε για τους μισθοφόρους που υπηρέτησαν στο γαλλικό στρατό. Μιας και είναι της μόδας η πρακτορολογία όμως, να μην έπαιξαν κάποιο ρόλο και Γάλλοι πράκτορες;

Να λοιπόν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον έγγραφο των αρχών του 1798, σημείωμα του διοικητή του Μοριά Χασάν Πασά προς τον Σουλτάνο, που μιλά για πράκτορες του Ναπολέοντα που διαδίδουν επαναστατικές ιδέες στην Πελοπόννησο (για αυτό και άλλα έγγραφα σχετικά με την ίδια υπόθεση, βλ. Yusuf Ziya Karabıçak, «“Why Would It Be Limberte?” Liberté in the Ottoman Empire, 1792-1798», Turcica 51 (2020), 219-253 και ιδίως 240-242). Ο Χασάν Πασάς λέει πως είχαν και προηγουμένως σταλεί από τον Βοναπάρτη δύο αξιωματούχοι (ofiçyal) στο Μοριά και τη Μάνη, οι οποίοι «ήλθαν στους προξένους τους που κατοικούν  στο φρούριο της Κορώνης στην Πελοπόννησο, και από εκεί πήγαν στον πρώην αρχηγό της Μάνης». Επειδή όμως «απέτυχαν να ξεσηκώσουν τους ραγιάδες, όπως ήταν η αποστολή τους», επέστρεψαν στη Ζάκυνθο. Το έγγραφο εστιάζει σε μια νέα προσπάθεια των Γάλλων να ξεσηκώσουν τα γύρω νησιά, δηλαδή τις Σπέτσες και την Ύδρα, ώστε να διαδοθεί η αναταραχή στην Πελοπόννησο. Διαβάζουμε ότι ο Βοναπάρτης

επιφόρτισε δυο Γάλλους, δίνοντάς τους οδηγίες για νέα τεχνάσματα και απάτες, και τους έστειλε στα νησιά. Έχοντας αυτοί  μαζί τους θεραπείες και φάρμακα σοφών, δηλώνουν στις περιοχές όπου φτάνουν πως είναι γιατροί, σε περίπτωση που αντιληφθούν  εμπόδια στην πραγματοποίηση των ταραχών και των δολιοτήτων τους. Εάν δεν αντιμετωπίσουν κανένα εμπόδιο, εμφανίζουν το δόλο και την απάτη τους και διαδίδουν μυθεύματα όπως τα εξής: «Κάποιοι από τους γιους του Αδάμ είναι πλούσιοι και κάποιοι φτωχοί, όμως όλοι οι εθιμικοί και έκτακτοι φόροι καταβάλλονται πάλι από τους φτωχούς. Και οι ομάδες (στις οποίες είναι χωρισμένοι) είναι επινόηση των αρχηγών τους μόνο και μόνο για να τους καταπιέζουν για ευχαρίστησή τους· όπως τα σώματα των απογόνων του Αδάμ έχουν δημιουργηθεί παρόμοια το ένα με το άλλο, έτσι και για την αποφυγή της καταπίεσης πλούσιοι και φτωχοί πρέπει να είναι ίσοι. Το ζήτημα αυτό εξαρτάται από τη φιλάνθρωπη θέληση του, και πράγματι για την πραγματοποίηση αυτής της ωραίας υπόθεσης, η Γαλλική Δημοκρατία ορίστηκε από τον Θεό και ενδυναμώθηκε· κάθε πρόταση που σας γίνει από την Δημοκρατία, να την πραγματοποιήσετε και να σπεύσετε να συμμορφωθείτε».

Στη συνέχεια του εγγράφου, ο διοικητής του Μοριά σημειώνει και κάποια ακόμα στοιχεία που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον:

Όταν ερευνήθηκε (από τους Γάλλους) η κατάσταση των ραγιάδων, (διαπιστώθηκε πως), επειδή οι ψευδείς θρησκείες και τελετές στις οποίες καταφεύγει η τάξη των Ρωμιών θεωρώντας τις αξιόπιστη συνθήκη (με το Θεό) είναι σε πλήρη διάσταση με τις πεποιθήσεις που έχουν επινοήσει οι Γάλλοι, για αυτό το λόγο η τάξη των Ρωμιών δεν έχει καμία συμπάθεια και κλίση προς τους Γάλλους, και αυτός είναι ο κύριος λόγος που οι δολιότητες και οι δολοπλοκίες τους δεν έχουν διαδοθεί. Ο προαναφερθείς Στρατηγός αντιλήφθηκε αυτό το λεπτό σημείο. Διέδωσε τη φήμη ότι «Δεν θα εμποδιστεί η εκτέλεση των παλαιών τελετών καμίας (θρησκευτικής) ομάδας» και έστειλε στα αυτιά και τις διάνοιες των ελαφρόμυαλων ραγιάδων το στρατήγημα ότι θα πάψουν οι καταπιέσεις και ότι πλούσιοι και φτωχοί θα γίνουν ίσοι και όμοιοι, ούτως ώστε να παραπλανήσει σε μεγάλο βαθμό τους ραγιάδες.

Ωστόσο, όπως σημειώνει ο οθωμανός αξιωματούχος, το σχέδιο αυτό προσέκρουσε στην αντίδραση των προκρίτων με αποτέλεσμα οι πράκτορες των Γάλλων να εμποδιστούν διακριτικά από τις αρχές ενώ ετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν την Ύδρα για τη Θεσσαλονίκη και να επιστρέψουν άπρακτοι στην Κέρκυρα:

Οι αρχηγοί των ραγιάδων και οι επικεφαλής σκέφτηκαν και κατάλαβαν ότι αυτό το ζήτημα της ισότητας και της ομοιότητας θα προκαλούσε τη μείωση του σεβασμού στο πρόσωπό τους και θα έχαναν τα αξιώματά τους. Προσέχοντας πάνω απ’ όλα και φροντίζοντας […] να προστατέψουν τους ραγιάδες από αυτό το στρατήγημα, απέτρεψαν τελείως τη διάδοσή του στους ανθρώπους.

Οι Γάλλοι πράκτορες, φυσικά, δεν κατονομάζονται στο έγγραφο. Τι πράκτορες θα ήταν άλλωστε! Μια ιδέα για το ποιον τους μας δίνει η σταδιοδρομία του Χριστόφορου Περραιβού, ο οποίος την ίδια ακριβώς περίοδο (Ιανουάριος 1798) έφυγε από την Τεργέστη με γαλλικά έγγραφα και χρήματα προκειμένου, με βάση την Κέρκυρα, να προπαγανδίσει τη γαλλική επαναστατική υπόθεση: σύμφωνα με ένα ανώνυμο λιβελλογράφημα, που διέσωσε ο Γιάνης Κορδάτος, «παραστήσας αυτώ εαυτόν ικανόν έμπηρον και άξιον όντα πολυτρόπως δια να απέλθη ης την ελλάδα, και να περιέλθη αποστολικώς, κηρίσσον το δόγμα της φρονίσεως των γάλλων» πέτυχε να περάσει στην Πάργα και την Πρέβεζα «κηρύττων τον εαυτόν του φιλόσοφον ρήτορα, γεωμέτρην και ενί λόγω άνδρα πολυμαθέστατον» και «διέσπειρε καθεκάστην τους φθοροποιούς λόγους του». Αν όμως πρέπει να επιχειρήσουμε μια ταύτιση, είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι πρώτοι πράκτορες που αναφέρονται (εκείνοι που επέστρεψαν στη Ζάκυνθο) είναι οι αδελφοί Δήμος και Νικόλαος Στεφανόπολι, οι μανιατικής καταγωγής κορσικανοί που επισκέφθηκαν τη Μάνη σε μυστική αποστολή προκειμένου να διερευνήσουν τις προθέσεις του Τζανέτου Γρηγοράκη το καλοκαίρι και φθινόπωρο του 1797. Για την αποστολή τους δεν γνωρίζουμε πολλά, καθώς η αναφορά τους περιέχει πολλά μυθιστορηματικά στοιχεία, ωστόσο πέρασαν στη Μάνη από τα Κύθηρα, και μετά τη συνάντηση με το Γρηγοράκη αναχώρησαν και έφτασαν στη Ζάκυνθο μετά από μια σύντομη αναγκαστική στάση στην Αρκαδιά (Κυπαρισσία). Μάλιστα αναφέρεται ότι αρχικός σκοπός των αδελφών ήταν να συνεχίσουν στις Σπέτσες και την Ύδρα. Για την αντίδραση των προκρίτων που αναφέρεται στο έγγραφο, ξέρουμε και κάτι άλλο: υπάρχει μια αυτοβιογραφική επιγραφή του Παϊσίου, επισκόπου Σταγών και κατόπιν Σηλυμβρίας και Φιλιππουπόλεως, που σώζεται στη μονή των Αγίων Αποστόλων στον Κλεινοβό Καλαμπάκας (βλ. Μίλτος Γαρίδης, «Ο μητροπολίτης Παΐσιος και η βλάχικη επιγραφή του Κλεινοβού: αλφάβητο και εθνικό φρόνημα», Τα Ιστορικά 3 (1985), 183-203). Ο Παΐσιος λοιπόν δηλώνει ότι

κατ’ υψηλήν επιταγήν του βασιλείου κράτους προς την αγιωτάτην εκκλησίαν απεστάλθην έξαρχος εις πελοπόνισον και λακωνικήν λέγω, την μάνην και περιήλθον ταύτας κατά πόλεις και κομοπόλεις δι’ υψηλού βασιλικού ορισμού και γραμμάτων πατριαρχικών συνοδικών διδάσκων και στηρίζων τον χριστεπόνυμο λαόν και υποτελή επ’ ευνομία ειρήνη και οφειλομένη υποταγή επί το βασίλειον κράτος, καθότι τότε ο εκ γης και χαμερπών ανυψωθείς γάλλος ναπολέων μπονεπάρτης, δυνάστης και βασιλεύς της Γαλλίας αυτονόμως αναγορευθείς […] δι’ οικείων κατασκόπων και σκευωριών ενέτεινε τα δολερά αυτού δίκτυα της ταραχής και αποστασίας και εν πελοπονήσω και λακωνία, της θείας δε προνοίας άλλως βουλευσαμένης τα κατ’ εκείνον τον χώρον ή εκείνος ηννόει ειρήνη πάλιν και ευνομία εγένετο εν τω πελοπονησιακώ και λακωνικώ λαώ και η πρέπουσα υποταγή και φορολογία επί το βασίλειον κράτος.

Εν πάση περιπτώσει, τόσο η αποστολή του Παϊσίου όσο και η αναφορά του πασά δείχνουν ότι οι γαλλικές αποστολές θεωρήθηκαν δυνάμει επικίνδυνες και αποτελεσματικές όχι μόνο από τις οθωμανικές αλλά και από τις εκκλησιαστικές αρχές. Αν πιστέψουμε τον Κολοκοτρώνη, όχι άδικα!

Read Full Post »

εκεί όπου βασιλιάς και ζητιάνος, άνθρωπος και ζώο είναι ίσοι

Ακόμα κι αν δεν είναι άγνωστο, ίσως είναι χρήσιμο να θυμίζουμε ότι η φιλοζωία όπως την ξέρουμε σήμερα μπορεί και να προέρχεται από τον ισλαμικό κόσμο. Από τη γάτα, που κοιμήθηκε στο μανδύα του Προφήτη και που για χάρη της αυτός τον έσχισε για να σηκωθεί για προσευχή, μέχρι τα αδέσποτα σκυλιά της Πόλης, που ελέω του εκσυγχρονιστικού προγράμματος του Αμπντουλχαμίτ πέθαναν τα καημένα σε μια νησίδα της Προποντίδας, η συμπάθεια για τα ζώα βασίζεται στην παραδοχή ότι αυτά έχουν ψυχή, κάτι που ο δυτικός χριστιανισμός αρνιόταν όπως φαίνεται μέχρι την Αναγέννηση. Τόσο, που ένας σκύλος μπορούσε να ζητήσει ανταπόδοση στον άλλο κόσμο, όπως μας λέει η παρακάτω ιστορία, γραμμένη σε πολύ υψιπετές στιλ από τον οθωμανό ποιητή Νεργκισί στις αρχές του 17ου αιώνα:

Πώς ένας ευσεβής άνδρας της ισλαμικής κοινότητας προκάλεσε το θάνατο ενός συνηθισμένου σκύλου, και πώς έγινε αντικείμενο της θεϊκής μομφής στον κόσμο των ονείρων και μετανόησε.

Με αυτή την αληθινή και παραδειγματική ιστορία, το μουγκρητό ενός επίμονου σκύλου, που ήταν άγριο λιοντάρι στο δάσος της καλοσύνης, ήρθε από το αλσύλλιο μιας νυχτερινής συζήτησης.

[Ο ευσεβής άνδρας αφηγείται:] «Για κάποιο διάστημα ένας αδύναμος σκύλος έμενε στη γωνιά του ερειπωμένου στάβλου μου. Τη μέρα γυρνούσε με τα πρόβατα στα λιβάδια· τη νύχτα περιφερόταν γαβγίζοντας γύρω από το σπίτι. Μια μέρα όμως με σκυλίσια επιθυμία και ενστικτώδη αδηφαγία άπλωσε τα δόντια του στους καρπούς του κήπου, κατά τα άλλα προστατευμένα καλά από κάθε κατεύθυνση. Όταν είδα τα τεκμήρια των κοφτερών του δοντιών, η άθλια σκυλίσια ψυχή μου θύμωσε και έκανα νόημα σε έναν υπηρέτη μου να δώσει τέλος στη ζωή [του σκύλου] σε κάποια μακρινή γωνιά.

Read Full Post »

Άπαντα τα επετειακά

Μέσα σ’ όλα τα οθωμανικά και γενικώς ανατολίτικα που έχω ανεβάσει εδώ, συχνά ανέβαζα τις 25ες και κάτι επετειακόν. Τώρα που είναι η Μεγάλη Επέτειος, και καθώς δεν έχω κάτι πρόχειρο, σκέφτηκα να τα μαζέψω εδώ να βρίσκονται – δεν είναι και πολλά.

Λίγοι θυμούνται ίσως την περίφημη σειρά του Βερέμη στον ΣΚΑΪ για το ’21 που είχε ξεσηκώσει τόσο θόρυβο. Μέσα στο θόρυβο, και οι εξυπνάδες του Δύτη, επικεντρωμένες στη μανία της ανομίας και τον φετιχισμό του κράτους, η πρώτη, και το ψευτοδίλημμα φράκο ή φουστανέλλα, η δεύτερη. Πιο πολύ αξίζουν τα σχόλια από κάτω!

 

Έχουμε και την αντίδραση του σουλτάνου στην είδηση για το πέρασμα του Προύθου: λίγο γνώριμη, μιας και του φταίνε οι δημόσιοι υπάλληλοι.

Κάποιες αφηγήσεις Οθωμανών που με τον έναν ή άλλο τρόπο έζησαν την Επανάσταση. Ο ένας, άτακτος στρατιώτης από τα βάθη της Ασίας, όπως λέμε, έδωσε και πήρε σπαθιές, δεν κατάλαβε τίποτα, πολέμησε και στα Δερβενάκια. Ο άλλος, μορφωμένος, ήξερε και ελληνικά, και περιγράφει μια παρολίγον Έξοδο στο Μεσολόγγι στο Ναύπλιο.

Και έχουμε, τέλος, και κάτι άλλους Οθωμανούς, φιλέλληνες και φιλόκαλους, Έλληνες τη πατρίδι. Μπόλικοι, μιας και φιάξανε κοτζάμ εκατονταρχία. Κι αυτοί πολεμήσανε, που θα έλεγε κι ο Μακρυγιάννης.

(Στην πορεία, προσθέσαμε και κάτι ακόμα, για να τιμήσουμε τους αδελφούς Γάλλους!)

 

 

Read Full Post »

Επί τη επετείω των γάμων σας

Εντελώς τυχαία και σίγουρα χωρίς καμία σχέση με τη θλιβερή επικαιρότητα της μετατροπής της σε τζαμί ξανακοίταξα ένα άρθρο της Ελισάβετ Ζαχαριάδου για τη Μονή της Χώρας, στην Πόλη.*

Δεν στάθηκα τόσο στο τουρμπάνι του Μετοχίτη, που υποστηρίζεται πειστικά ότι σχετίζεται με τις ανθενωτικές του τάσεις, όσο σε κάτι που δεν θυμόμουν. Ένα από τα καταπληκτικά ψηφιδωτά, για τα οποία φημίζεται η μονή, είναι ο εν Κανά γάμος. Λοιπόν στην καμάρα μιας πόρτας υπάρχει σαφώς ένας αριθμός με αραβικά ψηφία – όταν λέω αραβικά, δεν εννοώ τα δικά μας, εννοώ κανονικά αραβικά, των Αράβων. Γράφει λοιπόν ٦٨١١, μεθερμηνευόμενον 6811 δηλαδή (με τη βυζαντινή μέτρηση από κτίσεως κόσμου) 1302/3.

Η λεπτομέρεια αυτή δεν είναι άγνωστη, ήδη από το 1912 όταν ο A. van Millingen θεώρησε ότι πρόκειται για τη χρονολογία εκτέλεσης των ψηφιδωτών, παρόλο που γενικά οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν πειστικά ότι ο διάκοσμος έγινε δεκατρία με δεκαεννιά χρόνια αργότερα. Όπως φαίνεται, όμως, κανένας σήμερα δεν δίνει σημασία στον αριθμό, αφότου στη μνημειώδη έκδοση για την εκκλησία, το 1966, ο P. A. Underwood υποστήριξε ότι πρόκειται για «διακοσμητικό στοιχείο που εντελώς τυχαία μοιάζει με αραβικά ψηφία». Το μοναδικό του επιχείρημα, στην πραγματικότητα, είναι η απιθανότητα του γεγονότος. Ωστόσο, αρκεί να δει κανείς το ψηφιδωτό για να πειστεί, νομίζω, ότι καθόλου τυχαία δεν μπορεί να είναι η ομοιότητα:

Πηγή: https://anemourion.blogspot.com/2017/01/blog-post_339.html?view=snapshot

Το βλέπετε, πάνω από το κανάτι που κρατά ο υπηρέτης δεξιά; Ίσως καθαρότερα φαίνεται εδώ:

Πηγή: http://www.afirimeno.com/2012/09/istanbul-3-kariye-muzesi.html

Ο Σέρλοκ Χολμς λέει κάπου ότι όταν αποκλείσεις όλα τα άλλα ενδεχόμενα (ότι, στην περίπτωσή μας, οι ψηφίδες είναι βαλμένες στα κουτουρού για στολίδι και έτυχε να σχηματίζουν αριθμό) αυτό που μένει, όσο απίθανο και να είναι, είναι η αλήθεια. Ο Μετοχίτης σίγουρα ήταν εξοικειωμένος με τα αραβικά νούμερα (και μαθηματικός ων, και πρωτεργάτης στις επιστημονικές επαφές με το Ισλάμ ιδίως σε θέματα αστρονομίας και αστρολογίας – κέντρο της παγκόσμιας αστρονομίας εκείνη την εποχή οι ηγεμονίες των Σελτζούκων και των Μογγόλων σε Ιράν, Αφγανιστάν και Κεντρική Ασία!), και με το τουρμπάνι έχει ήδη αποδείξει ότι αυτή η εκκλησία έχει κάτι το ιδιαίτερο. Η Ζαχαριάδου κάνει λοιπόν την τολμηρή υπόθεση ότι η χρονολογία δεν έχει να κάνει με τον ίδιο το διάκοσμο, αλλά με κάποιο γάμο, όπως της Κανά, και τέτοιο γάμο που να συνδέει τον βυζαντινό με τον ανατολικό κόσμο, ώστε να δικαιολογούνται τα αραβικά ψηφία. Και ναι, υπήρξε ένας τέτοιος γάμος το 1303: μια νόθα κόρη του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου (στενού φίλου του Μετοχίτη) παντρεύτηκε τον Μογγόλο χάνο της Περσίας Gazan και έγινε γνωστή ως Δέσποινα των Μογγόλων (προσοχή, υπάρχουν πάνω από μία Μαρίες της εποχής που παντρεύτηκαν μογγόλους ηγεμόνες!–και δεν έχει καμία σχέση με την «Μαρία των Μογγόλων» του γνωστού βιβλίου, που είναι πολύ προγενέστερη).

Έλπιζε βέβαια  ο Ανδρόνικος όπως και όλοι οι Παλαιολόγοι ότι οι Μογγόλοι Ιλχάν θα στρέφονταν κατά των Σελτζούκων, όπως είχε γίνει μισόν αιώνα πριν (μάχη του Κιοσέ Νταγ, 1243) ή όπως (όχι με Μογγόλους και Σελτζούκους, αλλά με τον Ταμερλάνο και τους Οθωμανούς) θα γινόταν έναν αιώνα μετά (μάχη της Άγκυρας, 1402) – χωρίς μόνιμο αποτέλεσμα όπως ξέρουμε όσον αφορά το Βυζάντιο. Πιο ενδιαφέρον είναι ότι τέτοιες συμμαχίες μπορούσαν να εκφραστούν και σε συμβολικό επίπεδο, και μάλιστα σε έργα που αργότερα έγιναν πραγματικά εμβληματικά, και δικαίως εξάλλου. Κάποιοι θα έβγαζαν φλύκταινες σήμερα.

 

*Elizabeth A. Zachariadou, «The Mosque of Kahriye and the Eastern Inclinations of its Late Byzantine Patron», Archivum Ottomanicum 30 (2013), 281-301.

Read Full Post »

Σελίδες της Ιεράς Ιστορίας

Αντιγράφω από μια πρώιμη οθωμανική κοσμογραφία, που έγραψε λίγο μετά την Άλωση ο Γιαζιτζίογλου Αχμέτ Μπιτζάν (αν και η ταύτιση αυτή του συγγραφέα αμφισβητήθηκε πειστικά πρόσφατα), δύο αποσπάσματα σχετικά με προσωπικότητες γνωστές μας κι από αλλού:

Μια μέρα στην προσευχή του ο προφήτης Μουσά [Μωυσής] είπε: «Άντε, είναι τόσο φοβερό πράγμα αυτός ο θάνατος;» Η τιμημένη φωνή [του Θεού] είπε: «Ω Μουσά, αν θέλεις θα μείνεις ζωντανός μέχρι τη Συντέλεια!». Ο Μουσά είπε: «Κύριε, θα πεθάνω τελευταίος, ή θα μείνω ζωντανός στον αιώνα;» Ο Ύψιστος Θεός είπε: «Εκτός από Εκείνον όλα θα πεθάνουν. Εκείνος προστάζει και όλοι σε Εκείνον θα επιστρέψετε.» Ο Μουσά απάντησε: «Αν στο τέλος είναι πάλι να πεθάνω, τι να το κάνω που θα ζήσω πολύ;»

Έφτασε τα εξήντα…. Ήρθε ο άγγελος του θανάτου και είπε: «Ω Μουσά, ήρθε ο καιρός του τέλους». Ο Μουσά είπε: «Την ψυχή μου από πού θα τηνε πάρεις;» Ο άγγελος του θανάτου είπε: «Απ’ το στόμα σου!» «Από το στόμα μου πώς θα την πάρεις; Ο Ύψιστος Θεός μου έδωσε την Πεντάτευχο, τη διάβασα [με το στόμα μου]!» Ο άγγελος είπε: «Απ’ το αυτί σου!» Ο Μουσά απάντησε: «Πώς θα την πάρεις, με το αυτί μου άκουσα το λόγο του Θεού». Ο άγγελος του θανάτου είπε: «Ω Μουσά, κρασί ήπιες καθόλου στη ζωή σου;» Ο Μουσά απάντησε: «Ω άγγελε του θανάτου, να απευθύνεσαι με ευγένεια σε κάποιον που ο Ύψιστος Θεός αποκάλεσε συνομιλητή του· που με αυτόν κατέστρεψε τον Φαραώ. Πώς μπόρεσες να μου πεις τέτοια λόγια;» Ο άγγελος του θανάτου του είπε: «Αν λες αλήθεια, άνοιξε το στόμα σου να μυρίσω!». Ο Μουσά άνοιξε το στόμα του, και ο άγγελος του θανάτου πήρε αμέσως την ψυχή του.

(Yazıcıoğlu Ahmed Bîcan, Dürr-i meknun: saklı inciler, επιμ. Necdet Sakaoğlu, Κων/πολη 1999, σελ. 104-105)

Αυτό το κτίριο [ο Ναός του Σολομώντα] υπήρχε μέχρι που πέθανε ο προφήτης Γιαχγιά [Ιωάννης]. Ο λόγος που έγινε μάρτυρας ήταν ότι τότε υπήρχε ένας μπέης των Γιων του Ισραήλ και αυτός ο μπέης είχε μια γυναίκα· αυτή η γυναίκα έγινε αιτία να μαρτυρήσει ο προφήτης. Αυτή η γυναίκα είχε μια κόρη από άλλον άντρα. [Ο μπέης] θέλησε να πάρει και την κόρη· να έχει σύζυγο και τη γυναίκα και την κόρη της… Έκανε το γάμο· φώναξε τον προφήτη Γιαχγιά να τον τελέσει. Ο Γιαχγιά είπε: «Αυτό στη θρησκεία του Ισλάμ είναι αμαρτία!» – και έφυγε. Η γυναίκα κράτησε έχθρα στον Γιαχγιά. Στόλισε την κόρη της, μέθυσε με κρασί τον άντρα της και του την έστειλε. Κείνος την είδε και θάμαξε: «Τι είναι τούτη, ουρί μήπως;» Η γυναίκα είπε: «Εγώ να στη δώσω, αλλά ο Γιαχγιά σε εμπόδισε να την πάρεις». Ο μπέης είπε: «Και πώς θα γίνει να την πάρω;». Η γυναίκα είπε: «Στείλε και σκότωσε τον Γιαχγιά, και μετά πάρτην». Ο μπέης έφερε τον Γιαχγιά: «Εσύ με εμποδίζεις να πάρω αυτό το κορίτσι;». Ο Γιαχγιά απάντησε: «Ναι· είναι αμαρτία». Ο μπέης θύμωσε και έβαλε και έσφαξαν τον Γιαχγιά σαν κριάρι.

Οι άγγελοι του ουρανού και της γης τον θρήνησαν. Μετά εμφανίστηκε ένας βασιλιάς με το όνομα Σεναχερίμπ. Ήρθε με εκατό χιλιάδες λάβαρα, με σκοπό να καταστρέψει την Ιερουσαλήμ και τον λαό της, ώστε να πάρει εκδίκηση για τον Γιαχγιά. Ο Ύψιστος όμως κατέστρεψε τον στρατό του… Λίγο μετά ο Σεναχερίμπ πέθανε. Στη θέση του βασιλιάς έγινε ο Μπαχτνάσρ [Ναβουχοδονόσωρ], εκείνος για να εκδικήσει τον πατέρα του ήρθε με μεγάλο στρατό, κατέστρεψε την Ιερουσαλήμ και το ναό που είχε χτίσει ο προφήτης Σουλεϊμάν [Σολομώντας]. Δεν άφησε πέτρα στην πέτρα.

(στο ίδιο, σελ. 77)

Και ένα τρίτο, που ίσως κάτι σας θυμίσει. Μιλάει για το μυθικό πουλί, το Σιμούργκ, που είναι μόνο θηλυκό:

Αν ρωτήσουν [λέγοντας πως] ο Θεός ό,τι δημιούργησε το δημιούργησε διπλό: έμψυχο ή άψυχο, χώρο ή χρόνο – γιατί η μονάδα ταιριάζει σ’ Εκείνον… Τίποτε δεν υπάρχει που να είναι χωρίς ταίρι, οι ουρανοί και η γη, ο ήλιος και το φεγγάρι, η ξηρά κι η θάλασσα, η ζωή κι ο θάνατος, το αρσενικό και το θηλυκό – λοιπόν αυτό το Σιμούργκ είναι θηλυκό· το αρσενικό τι απέγινε; Η απάντηση είναι ότι είναι γραμμένο στις ιστορίες το εξής: ο Ύψιστος Θεός δημιούργησε δεκαοχτώ χιλιάδες κόσμους, και τους γέμισε με ένα σωρό πλάσματα: άλλον με αγγέλους, άλλον με κάθε είδους πλάσματα. Ένας από αυτούς τους κόσμους είναι ο κόσμος τούτου του Σιμούργκ, όπου ζουν με το αρσενικό τους και πετάνε, για να δουν αν υπάρχει κι άλλος κόσμος πέρα από τον δικό τους. Πετώντας, έφτασαν στο σύνορο του κόσμου. Αποφάσισαν να φτάσουν σε έναν ακόμη κόσμο: πέταξαν πιο ψηλά, πέρασαν θάλασσες. Το αρσενικό κουράστηκε, ήταν και λεπτεπίλεπτο. Κάποιοι λένε πως πέθανε, άλλοι πως γύρισε πίσω. Αν γύριζε όμως, θα γύριζε μαζί και το θηλυκό του. Η αλήθεια είναι ότι πέθανε. Αυτό λοιπόν το θηλυκό Σιμούργκ δεν είχε δυνάμεις να γυρίσει πίσω· με χίλια ζόρια έφτασε και έπεσε σε τούτον δω τον κόσμο του Κατοικημένου Τετάρτου [το κομμάτι του κόσμου μας, το 1/4 του δηλαδή, που είναι κατοικήσιμο], και έμεινε στο βουνό Καφ.

(στο ίδιο, σελ. 114-115)

Read Full Post »

Η παρολίγον Έξοδος

Η πολιορκία κρατούσε ήδη από τις αρχές Απριλίου του ’21, και βρισκόμαστε ήδη στον Ιούνιο του 1822. Τα πράγματα είχαν αρχίσει να μην πάνε πολύ καλά για τους έγκλειστους:

Επειδή έγινε φανερό ότι αν εξακολουθούσαν να δίνουν σε κάθε κάτοικο δέκα οκάδες σιτάρι, από όσο ήταν αποθηκευμένο… σε δύο μήνες δεν θα υπήρχε επάρκεια και δεν θα τους έφθανε, αποφασίστηκε όσοι ήταν ικανοί για πόλεμο και μάχη να παίρνουν από δέκα οκάδες και οι γυναίκες, τα κορίτσια και τα αγόρια από οκτώ οκάδες. Αφού με αυτόν τον τρόπο συντηρήθηκαν για ακόμη έναν περίπου μήνα, μερικοί αδηφάγοι σε δεκαπέντε μέρες τελείωσαν τα τρόφιμα που αναλογούσαν στον καθένα. […] Πέντε άτομα από τους Αλβανούς του πολιορκούμενου κάστρου και κάποιες άχρηστες για δουλειά μαύρες υπηρέτριες και φτωχές γυναίκες, σύνολο είκοσι, με τη δική τους θέληση βγήκαν από το κάστρο και έμειναν έξω γυμνές, πεινασμένες και ενδεείς. Οι καταραμένοι [πολιορκητές] δεν τους δέχθηκαν και επειδή το να τους πάρουν [οι πολιορκούμενοι] ξανά μέσα στο κάστρο ήταν επιβλαβές για την τάξη του τόπου και ενάντιο προς τους κανόνες του πολέμου, εκείνοι εγκαταλελειμμένοι έμειναν στη μέση και πέθαιναν ένας-δύο την ημέρα, πίνοντας το ποτήριον του μαρτυρίου.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι κάτοικοι του κάστρου, εκτός του ότι επέδειξαν ζήλο και άντεξαν την αγωνία της κατάστασης για έναν ακόμη μήνα, εκδήλωσαν υπομονή και δύναμη. Όμως, λαμβάνοντας υπόψη ότι, επειδή μέρα με τη μέρα αυξανόταν η σφοδρή πείνα και επιδεινωνόταν η αδυναμία τους, πέθαιναν δέκα-δεκαπέντε άτομα τη μέρα, με τον λιμό που είχε πέσει στους κατοίκους δεν έμεινε σε κανέναν δύναμη να βγει για μάχη. Με την ελπίδα ότι τα χόρτα που φύτρωναν γύρω από το κάστρο θα μπορούσαν να τους συντηρήσουν, με χίλιες δυσκολίες και πολεμώντας με τους άπιστους μάζευε ο καθένας μία ποσότητα. Κι επειδή τα έτρωγαν μόνο βρασμένα σε νερό, η όψη τους άλλαξε και τα χαρακτηριστικά τους άλλαξαν χρώμα. Έπαψαν τελείως να περπατούν και εξαιτίας της πλήρους αδυναμίας αρρώσταιναν και πέθαιναν ξαφνικά μέσα στην αγορά και τις συνοικίες. Κάποιοι ξένοι [φτωχοί] έκαναν λοιπόν μεταξύ τους συμβούλιο και είπαν:

«Δεν είναι δυνατή η προμήθεια τροφίμων και η σφοδρή πείνα μας καταβάλλει, είναι σαφές ότι θα διαταράξει την πίστη μας. Να πάμε μια φορά να εξηγήσουμε την κατάσταση στους προκρίτους και τους αγάδες και, αν δεν βρεθεί μια λύση, δεν μπορούν να σταματήσουν διακόσιους άνδρες. Όπως και να έχει, ανοίγουμε την πύλη του κάστρου και ανακατευόμαστε με τους απίστους· τουλάχιστον να δει το μάτι μας ψωμάκι! Αν στη συνέχεια πεθάνουμε όλοι μας στα χέρια των απίστων, χάρη στην ψυχή μας κάνουμε. Άλλο μέτρο δεν θα έχει όφελος.»

Δεν είναι το Μεσολόγγι. Είναι το Ναύπλιο, και οι πολιορκούμενοι είναι οι Τούρκοι. Αφηγείται ο Γιουσούφ Μπέης, γιος του πρώην πασά του Μοριά, με ελληνίδα μητέρα (ο Φωτάκος μιλά με πολύ καλά λόγια για την αφεντιά του).

Για την ιστορία, η Έξοδος δεν έλαβε χώρα. Ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις, ανταλλαγή ομήρων, και τελικά η πολιορκία λύθηκε από τον ερχομό του Δράμαλη, για να ξαναρχίσει μετά τα Δερβενάκια – η πόλη παραδόθηκε τελικά τον Δεκέμβριο.

Δεν είχαν λείψει πάντως και πιο ευτράπελα επεισόδια:

Εκείνο όμως το βράδυ ο καβάσης Ντελή Μπεκίρογλου Μουσταφάς, που ήταν στην υπηρεσία μου, υπέκυψε στο σαρκικό πάθος και την επιθυμία του: μαζί με τον γιατρό του τόπου ξελογιάστηκαν με δύο Ρωμιούς απίστους και αποφάσισαν να δραπετεύσουν εκείνη τη νύχτα. Νωρίς το πρωί βγήκαν από την Πύλη του Γιαλού, μπήκαν σε μία βάρκα και διέφυγαν στην ακτή όπου βρίσκονται οι άπιστοι και αφού δέχθηκαν να αλλάξουν θρήσκευμα, σκόρπισαν σ’ αυτόν και στον μέλλοντα κόσμο.

(Πηγή: Σ. Λαΐου – Μ. Σαρηγιάννης, Οθωμανικές αφηγήσεις για την Ελληνική Επανάσταση: από τον Γιουσούφ Μπέη στον Αχμέτ Τζεβντέτ Πασά, Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών 2019, σ. 124-125, 129)

Read Full Post »

Δασκάλοι γρηγορείτε!

ΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΙ ΑΠΟΥΣΙΑΖΟΥΝ ΤΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΤΩΝ.

Τουρκικό Αρχείο Ηρακλείου, Κώδ. 15, σελ. 94 – 28 Τζεμαζιουλάχιρ 1129 [8/6/1717]

Πληροφορηθείς ο Πασάς του Χάνδακος, ότι οι διδάσκαλοι των σχολείων της πόλεως και οι βοηθοί αυτών περιέρχονται αργοσχόλως ανά τας οδούς, και ότι παραμελούν την διδασκαλίαν των παίδων, απηύθυνεν έγγραφον προς τον Ιεροδίκην, εν τω οποίων λέγει, όπως καλέση ούτος πάντας ανεξαιρέτως τους διδασκάλους εις το Ιεροδικείον και συστήση εις αυτούς, όπως τηρήσουν το ακόλουθον πρόγραμμα: Την πρωΐαν οι μαθηταί θα φεύγουν εκ του σχολείου δύο ώρας προ μεσημβρίας, το απόγευμα θα πηγαίνουν εις τα σχολεία μετά την μεσημβρινήν προσευχήν και θα παραμένουν μέχρι της προσευχής του δειλινού. Αναφέρεται εισέτι εις το έγγραφον του Πασά, ότι θα γίνωνται έφοδοι εις τα σχολεία, δημοσία τε και κρυφίως, και θα τιμωρούνται οι απουσιάζοντες και μη ασχολούμενοι με την μόρφωσιν των παίδων διδάσκαλοι. Τη 28η Τζεμαζιελαχίρ 1129.

(περιληπτική μετάφραση· Νικόλαος Σταυρινίδης, Μεταφράσεις Τουρκικών Ιστορικών Εγγράφων, τ. Δ΄, Ηράκλειον 1984, αρ. 1918, σ. 14-15)

Read Full Post »

Ελισάβετ Α. Ζαχαριάδου, 1931-2018

Δεν ξέρω πόσους ενδιαφέρει σ’ αυτό το ξεχασμένο μπλογκ, αλλά της οφείλω τόσα που αξίζει να σπάσει η σιωπή σχεδόν ενός χρόνου. Άλλωστε σαν οθωμανολογικό μπλογκ ξεκινήσαμε, και έτσι φαίνεται να καταλήγουμε. Σε αυτό το βιντεάκι, γυρισμένο μόλις πρόπερσυ (από εδώ), που θα ενδιαφέρει όσους αναρωτιούνται για το πώς ξεκίνησαν οι οθωμανικές σπουδές στην Ελλάδα, φαίνεται μεταξύ άλλων η ζωντάνια και το σπάνιο χιούμορ της. Πολύ θα μου λείψει.

Read Full Post »

Επέκεινα του Δερβενιού

Δεν είναι πολλά τα κείμενα Οθωμανών που να πολέμησαν στη διάρκεια της Επανάστασης. Για την ακρίβεια είναι μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού (ένα είναι του Βαχίτ Πασά, εκείνου που διέταξε τη σφαγή της Χίου· ένα άλλο — καλά, θα σας πω του χρόνου). Αυτό που αντιγράφω σήμερα ανήκει στην ημιτελή αυτοβιογραφία του Καμπουτλή Βασίφ Εφέντη, ενός άτακτου μισθοφόρου ιππέα που πολέμησε στη Στερεά, την Πελοπόννησο και την Εύβοια και έγραψε απομνημονεύματα («τις χώρες και τις επαρχίες, τους πολέμους και τους θανάτους έναν προς έναν, ό,τι παρατήρησα από το έτος 1216 [1801/2] ως το 1248 [1832/3]… ώστε οι αναγνώστες να ακούσουν, να αφήσουν τούτο τον κόσμο και να σκεφτούν το Επέκεινα») το 1834. Δυστυχώς το κείμενο κόβεται απότομα, πάνω σε κάτι περιπέτειες στα βουνά της Κύμης. Ο τύπος άφησε το χωριό του για τα ξένα (έτσι το γράφει) το 1801, σε ηλικία οχτώ χρονών, μαζί με τον πατέρα του, και πολέμησε σε διάφορα μέτωπα της Μικρασίας, εναντίον τοπαρχών και Ρώσων, προτού ενταχθεί σε ένα από τα σώματα που στάλθηκαν κατά του Αλή Πασά. Ε, «ενώ έκοβαν το κεφάλι αυτού του Αλή Πασά, οι άπιστοι του Μοριά ξεσηκώθηκαν». Έχει ενδιαφέρον ότι το κείμενο είναι στολισμένο με εικόνες που περιγράφουν τα μέρη και τα τεκταινόμενα· έβαλα μερικές κι εδώ. (Μπορείτε να δείτε και αυτό το σχετικό άρθρο).

Μη νομίσετε ότι είναι ακριβώς συναρπαστικό κείμενο, είναι γεμάτο με κάπως μονότονες περιγραφές, μάχες και κομμένα κεφάλια· ούτε ο συγγραφέας είναι καμιά συμπαθητική προσωπικότητα, παρότι βέβαια το ότι έγραψε και ζωγράφισε είναι, αν μη τι άλλο, αξιοπρόσεχτο. Διάλεξα να μεταφράσω τη μάχη στα Δερβενάκια. Ο Κολλή Κοτρόν φαντάζεστε ποιος είναι:

…Την επόμενη μέρα, το απόγευμα, το δερβένι [πέρασμα] του Μοριά φάνηκε και το πλησιάσαμε. Άπιστος δεν φαινότανε. Είπαμε: «Ο Θεός γνωρίζει καλύτερα — αλλά δεν υπάρχουν άπιστοι στρατιώτες στο πέρασμα». Ενώ τα λέγαμε όμως αυτά, είχαμε μαζί μας έναν οδηγό που ήταν μοραΐτης. Μας ενημέρωσε πως το πέρασμα δεν είχε εγκαταλειφθεί, και ότι ο Κολλή Κοτρόν, ο κυριότερος μπέης των απίστων, βρισκόταν εκεί. Δεν ακούσαμε όμως τα λόγια του και μόλις φτάσαμε κοντά στη χαμηλότερη είσοδο του περάσματος, είδαμε πως οι άπιστοι είχαν σκάψει χαρακώματα από το ένα βουνό στο άλλο, είχαν στήσει τις σημαίες τους στην κορφή του βουνού και περίμεναν. Όταν είδαμε τη διάταξή τους, επιστρέψαμε στα χωριά της πεδιάδας. Ενώ περιφερόμασταν εκεί, ένας άπιστος έπεσε στα χέρια μας. Του πήραμε πληροφορίες· τον ρωτήσαμε: «Υπάρχουν πολλοί άπιστοι σ’ αυτό το Δερβένι του Μοριά;» Ο άπιστος απάντησε ως εξής: «Υπάρχουν σαράντα χιλιάδες, και μαζί τους ο Κολλή Κοτρόν, που είναι ο μπέης τους». […] Ο πασάς ετοιμάστηκε –είχε ήδη χαράξει– και η εμπροσθοφυλακή του στρατού έφτασε στο δερβένι του Μοριά. Μας βρήκαν εκεί.

Read Full Post »

Οθωμανός τη θρησκεία και έλλην τη πατρίδι

Να τι διαβάζουμε σε μια αναφορά του υπουργού του Δικαίου Ιωάννη Θεοτόκη προς το Εκτελεστικό σώμα, γραμμένη στο Ναύπλιο στις 2 Οκτωμβρίου 1824:

Κάποιος Μεχμέτ δερβίς εφέντης, καταγόμενος εκ μιας των εν Τριπολιτζά οικογενειών, ανήρ έμπειρος εις την οθωμανικήν γλώσσαν, και επομένως από τους κατά πολλά χρησίμους και αναγκαίους εις το υπουργείον τούτο, δια τα καθημέραν παρεμπίπτοντα έγγραφα, τεμεσούκια και χοτζέτια. Ευχαριστείται να προσκοληθή εις το υπουργείον με εκατόν γρόσια μηνιαίον προς εξοικονόμησιν της οικογενείας του.

Περιττόν το υπουργείον να τον συστήση ήδη προς την Διοίκησιν, ως άνθρωπον καίτοι τούρκον όντα, φιλέλληνα όμως και φιλόκαλον, ως πολλάκις το απέδειξεν ο ίδιος πραγματικώς.

Εμφανίζεται και σ’ άλλα έγγραφα αυτός ο φιλέλληνας και φιλόκαλος Τούρκος. Τα ελληνικά του, βέβαια, δεν ήταν τόσο καλά όσο (υποθέτουμε) τα οθωμανικά του. Γράφει τον Απρίλιο του 1825:

Προς το σηβαστόν εκτελεστικόν σώμα

αφού αποφάσισα να αποθάνο εις τηγήν εις στην οπίαν εγενίθιν να δουλέψο τιν ελινικιν διοίκησιν εις ότι δήνομεν με σταθερότιτα και επιμέλιαν κατίντισα να ηστεριθό όλα τα μέσα τα οποία δήναντε να μου φιλάξουν ειςτινιγίαν και τιν επιμέλιαν του να εκπλιρό το χρέος, εις στο οπίον ήμε διορισμένος το να εξιγίσο τα μέσα, οπου μου λίπουν είνε περιτόν διότι η σεβαστί διοίκησις τα γνορίζι βλέπει ότι ήμε γυμνός ηξεύρι ότι ηστερούμε τον καθιμερινόν έξοδόν μου…

δούλος σας δερβής μεχμέτ εφένδης

Τα ελληνικά του δερβίση είχαν πάντως βελτιωθεί μέχρι τον Φλεβάρη του ’28, οπότε γράφει προς τον Καποδίστρια ότι η μετά των Ελλήνων σχέσις μου μεταξύ του τοσαετούς διαστήματος της διαγωγής μου εστάθη ανεπίληπτος ως προς τας οθωμανικάς προλήψεις… η πείρα με απέδειξε πρόθυμον εις το να συμπάσχω, και να συνδυστυχώ μετά των ελευθέρων Ελλήνων, προτιμήσας την ελευθέραν ζωήν μάλλον, ή την μετ’ ευκλείας υπόζυγον μετά των ομοφύλων μου διαγωγήν… τούτο μετηρχόμην ουχί ως προδίδων το ομογενές μου, αλλ’ ως ζηλωτής υπέρμαχος της ελευθερίας εξ υπαρχής.

Παράξενη περίπτωση· δεν είναι ο μόνος, ωστόσο: τα αρχεία της Επανάστασης έχουν και διάφορους άλλους αυτόμολους. Ένας Χουσεΐν Βελή από την Πέργαμο, βεβαρυμένος από την ακαταστασίαν του στρατιωτικού μας ήλθε αυτόμολος στην επαναστατημένη επικράτεια αλλά τον λήστεψε ο φύλακας στο πέραμα της Σαλαμίνας, και ζητά άδεια να πάει στη Σύρα να δουλέψει βυρσοδέψης ή στην καπνοσυρειγγοποιΐαν. Μαζί του και άλλοι έχουν αυτομολήσει κατά την πολιορκία της Αθήνας: άντε βρες άκρη για τους πραγματικούς λόγους, που μάλλον δεν θα ήταν τα ιδεώδη του Ντερβίς Εφέντη. Όμως τι να πεις για τον Εμίν Ισμαήλ ογλού, ο οποίος δηλώνει ότι όντας μουσουλμάνος θεσσαλονικεύς μη υποφέρων την τυραννίαν, αποφάσισα να ζητήσω μίαν ευνομουμένην διοίκησιν, οποίαν χαίρει η Ελλάς Σήμερον [1828] διό και καβαλικεύσας το μικρόν μου πλοιάριον ψαράδικον εμίσευσα από την θεσσαλονίκην δια τα παράλια του ολύμπου; Ένας άλλος πάντως, ο Σεΐζης, οθωμανός τη θρησκεία και έλλην τη πατρίδι και τω φρονήματι επικαλείται και του αειμνήστου αρχηγού καραϊσκάκη το στρατόπεδον για τις εκδουλεύσεις του. Ο δε Βρεμπής Καλαβρυτινός (Βεχμπής, υποψιάζομαι) δεν θέλησε να αφήσει την γεναιθλίαν γην μας αλλά έτρεξε εις τα στρατόπεδα, εναντίον των ομοθρήσκων [τ]ου (κηδόμενος μάλλον του εθνισμού παρά της διαφοράς της θρησκείας) παρακολουθήσας τον αείμνηστον στρατηγόν αθανάσιον μπότζαρην ντούσιαν. Λέει αργότερα ο ίδιος: το πώς είμεθα τούρκη ναι μεν αμή πρέπει να είσται βέβαιοι δεν εφρονούσαμεν τουρκικά αλλά εφρονούσαμεν και φρονούμεν τόσον ελληνηκά όστε από καθε έλληνα καλήτερα και μαχόμεθα εναντίαν της θρησκείας μας. Οι πιο πολλοί, πράγματι, είναι ντόπιοι που επιλέγουν τον τόπο και όχι την θρησκεία: όπως ένας Οσμάν Τζερετόπουλος, του οποίου ο γιος φυλάττων την προπατορικήν του θρησκείαν, ηγωνίσθη μετά των Ελλήνων, καθ’ όλον το διάστημα της ελλ. επαναστάσεως διατελών εισέτι εις την φρουράν της επιτροπείας (γράφει ο έκτακτος επίτροπος Ανατολικής Ελλάδας Κ. Μεταξάς, το 1831).

Και αν νομίζουμε ότι πρόκειται μόνο για μεμονωμένες περιπτώσεις αυτομόλων, να και ένα κατάστιχο με την οθωμανική εκατονταρχία του Μουστάφα διατελούσα παρά χιλιάρχω νικολάω Κριεζώτη, εν έτει 1828 πάλι. Βλέπει κανείς στον κατάλογο ανάκατα τον Μουστάφα Γκέκα (45 ετών, εκατόνταρχο), τον Γεώργη Μυτιληναίο, τον Βεΐζη Αράπη (Αλβανό, 27 ετών), τον Σουλεϋμάν Γκέκα και τον αλβανό τζαφάρη, τον Μεχμέτη από το Αϊβαλί και τον Μήτρο Καλόγερο (από τον Εύρυπο), τον Παναγιώτη απ’ τη Θήβα και τον Μεχμέτη από την Τριπολιτζά. Είναι παράξενο ότι δεν μοιάζει να ξέρουμε τίποτα άλλο για αυτή την «Οθωμανική εκατονταρχία» πέρα από το συγκεκριμένο έγγραφο! Παρομοίως, την ίδια χρονιά, οι υποφαινόμενοι οθωμανοί Αχμέτης Λοφτζαλής, Αχμέτης Βιδηνλής και Ισμαήλ Ανδριανοπολίτης αναφέρουν ότι αφ’ ου καιρού εσύστησεν ο Κ. Αθανάσης Παπάζογλους το πρώτον ιππικόν εμβήκαμεν υπό την οδηγίαν του.

Πολλά μπορεί να σχολιάσει κανείς, από τη σύγχυση εθνικού-θρησκευτικού στην ορολογία μέχρι τα κίνητρα και το ποιον των αυτόμολων, και από το τι θεωρούσαν οι επαναστάτες ιθαγένεια μέχρι το πόση σημασία είχε και η πολιτειακή μεταβολή με την Επανάσταση· δείτε και τη βιβλιογραφία από κάτω. Αντίθετα με εμένα όμως, ο Δύτης δεν καμώνεται τον ιστορικό. Ασφαλώς πολλά από όσα διαβάζουμε είναι τυπικές φόρμουλες, κάποια όμως μοιάζουν ειλικρινής έκφραση πίστης. Και γιατί όχι; Ο οθωμανός ιστορικός της εποχής, ο Σανιζαντέ —τον θυμάστε;– γράφει πως λίγο πριν τον Μάρτη του ’21 κάποιος καθολικός Αρμένιος είχε πει σε ένα μουσουλμάνο φίλο του ότι η επερχόμενη χριστιανική επανάσταση θα γίνει «για να είμαστε κι εσείς κι εμείς ελεύθεροι και ίσοι· και θάναι καλύτερα για όλους».

Ναι, ξέρουμε ότι τελικά δεν ήταν πάντα καλύτερα για όλους. Αλλά, δεν θα πρέπει να αναγνωρίσουμε την πρόθεση;

Βασική πηγή: Spyros D. Loucatos, «Les arabes et les turcs philhellènes pendant l’insurrection pour l’indépendance de la Grèce«, Balkan Studies 1980, σελ. 233-273. Υπάρχει και προγενέστερη ελληνική βερσιόν: Σπυρ. Λουκάτος, «Τουρκο-αλβανικού φιλελληνισμού εράνισμα κατά την ελληνικήν Εθνεγερσίαν», Αθηνά, τ. ΟΓ΄-ΟΔ΄ (1972-1973), σ. 43-63. Και ένα-δυο άλλα κείμενα, όπως του Παναγιώτη Στάθη για τους Mουσουλμάνους στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας, (και άλλο ένα εδώ), του Κώστα Καψάλη για τρεις οθωμανούς αγωνιστές από το Λιδωρίκι, και μερικά ακόμα, που όλα σχεδόν βασίζονται στο άρθρο του Λουκάτου. Για τον Σανιζαντέ: Z. Yılmazer επιμ., Şâni-zâde Mehmed ‘Atâ’ullah Efendi: Şânî-zâde târîhi [Osmanlı tarihi (1223-1237 / 1808-1821)], Κων/πολη 2008, σελ. 1065.

Read Full Post »