εκεί όπου βασιλιάς και ζητιάνος, άνθρωπος και ζώο είναι ίσοι

Ακόμα κι αν δεν είναι άγνωστο, ίσως είναι χρήσιμο να θυμίζουμε ότι η φιλοζωία όπως την ξέρουμε σήμερα μπορεί και να προέρχεται από τον ισλαμικό κόσμο. Από τη γάτα, που κοιμήθηκε στο μανδύα του Προφήτη και που για χάρη της αυτός τον έσχισε για να σηκωθεί για προσευχή, μέχρι τα αδέσποτα σκυλιά της Πόλης, που ελέω του εκσυγχρονιστικού προγράμματος του Αμπντουλχαμίτ πέθαναν τα καημένα σε μια νησίδα της Προποντίδας, η συμπάθεια για τα ζώα βασίζεται στην παραδοχή ότι αυτά έχουν ψυχή, κάτι που ο δυτικός χριστιανισμός αρνιόταν όπως φαίνεται μέχρι την Αναγέννηση. Τόσο, που ένας σκύλος μπορούσε να ζητήσει ανταπόδοση στον άλλο κόσμο, όπως μας λέει η παρακάτω ιστορία, γραμμένη σε πολύ υψιπετές στιλ από τον οθωμανό ποιητή Νεργκισί στις αρχές του 17ου αιώνα:

Πώς ένας ευσεβής άνδρας της ισλαμικής κοινότητας προκάλεσε το θάνατο ενός συνηθισμένου σκύλου, και πώς έγινε αντικείμενο της θεϊκής μομφής στον κόσμο των ονείρων και μετανόησε.

Με αυτή την αληθινή και παραδειγματική ιστορία, το μουγκρητό ενός επίμονου σκύλου, που ήταν άγριο λιοντάρι στο δάσος της καλοσύνης, ήρθε από το αλσύλλιο μιας νυχτερινής συζήτησης.

[Ο ευσεβής άνδρας αφηγείται:] «Για κάποιο διάστημα ένας αδύναμος σκύλος έμενε στη γωνιά του ερειπωμένου στάβλου μου. Τη μέρα γυρνούσε με τα πρόβατα στα λιβάδια· τη νύχτα περιφερόταν γαβγίζοντας γύρω από το σπίτι. Μια μέρα όμως με σκυλίσια επιθυμία και ενστικτώδη αδηφαγία άπλωσε τα δόντια του στους καρπούς του κήπου, κατά τα άλλα προστατευμένα καλά από κάθε κατεύθυνση. Όταν είδα τα τεκμήρια των κοφτερών του δοντιών, η άθλια σκυλίσια ψυχή μου θύμωσε και έκανα νόημα σε έναν υπηρέτη μου να δώσει τέλος στη ζωή [του σκύλου] σε κάποια μακρινή γωνιά.

Με οικεία και φιλικά λόγια, ο υπηρέτης φώναξε τον ανίσχυρο σκύλο δίπλα του και ξεκίνησαν για ένα μοναχικό τόπο. Αν και ο φτωχός σκύλος ακολούθησε τη διαταγή και υπάκουσε, τρέχοντας πίσω από τον υπηρέτη, πήγαινε με τόσο θλιμμένο τρόπο σαν να ήξερε ότι βάδιζε προς τον τόπο του μαρτυρίου του. Τρεις φορές γύρισε προς εμένα με θλιμμένα μάτια, εκλιπαρώντας για βοήθεια με τη γλώσσα του σώματος, σα να ήθελε να ζητήσει συγγνώμη με την ελπίδα να συγχωρεθεί για το θράσος του. Την τρίτη φορά καθυστέρησε αναποφάσιστος στα ριζά ενός δέντρου, και το απελπισμένο βλέμμα του εξέφραζε απελπισία. Όταν όμως είδε στο θυμωμένο μου πρόσωπο την απόφαση να τιμωρηθεί και είδε το οργισμένο σούφρωμα των φρυδιών μου, εγκατέλειψε κάθε ελπίδα για έλεος και ανέβαλε την αξίωση για συγχώρεση για την Ημέρα της Κρίσης.

Αδύναμος και άθλιος ακολούθησε τον δήμιο του, και τελικά έφτασαν στον ορισμένο τόπο. Ακριβώς όπως είχε διαταχθεί, και χωρίς να διστάσει, ο αιμοδιψής υπηρέτης πέταξε μια τεράστια πέτρα στο άτυχο κεφάλι του φτωχού σκυλιού. Αμέσως κάθε ίχνος ζωής διαλύθηκε στο θανατερό κενό, όπως και η εφήμερη ουσία του.

Το βράδυ ακούμπησα την κεφαλή μου σε ένα άνετο μαξιλάρι, ελεύθερος από το φόβο της πιθανής κρίσης, της τιμωρίας, ή της ανάγκης να απολογηθώ για αυτή την αποτρόπαια πράξη ενώπιον του Υψίστου Θεού. Όταν οι υπηρέτες μου, [δηλαδή] οι αισθήσεις μου, αφέθηκαν να περιφέρονται στο παζάρι του ύπνου, στο όνειρό μου βρέθηκα σε έναν παράξενο και ξένο τόπο. Στο πεδίο αυτό συνάθροισης του τέλους των ημερών, Εκείνος που ικανοποιεί τις ανάγκες και που διδάσκει όσους προσεύχονται για σωτηρία -ας εξαρθεί η μεγαλειότητά Του- είχε συγκαλέσει το συμβούλιο της Ύστατης Κρίσης και είχε ρυθμίζει τη ζυγαριά της ανταπόδοσης για τις καλές και κακές πράξεις.

Κάθε είδος πλάσματος στεκόταν γύρω από αυτό τον τόπο τιμωρίας και ανταμοιβής, και ομάδες όσων είχαν υποστεί αδικίες και ζητούσαν τώρα επανόρθωση είχαν μαζευτεί πλήθη με τις αξιώσεις τους από το παρελθόν. Ο ένας έχωνε τα νύχια του στην ουρά του άλλου. Και ιδού – ανάμεσα στα πλάσματα αυτά ο φτωχός αδικοχαμένος σκύλος θρηνούσε με το κεφάλι ψηλά και με εύγλωττη ανθρώπινη φωνή, «Ω κύριέ μου, αναγνωρίζεις αυτόν τον άθλιο και απογοητευμένο, εμένα που τόσες μέρες ξεκουραζόμουν με απλωμένα τα μπροστινά μου πόδια με εγκάρδια αφοσίωση στο σπίτι σου; Που ήμουν, όσο μπορούν οι όμοιοί μου να είναι, αξιόπιστος υπηρέτης; Ποτέ δεν σταμάτησα να τηρώ τους κανόνες του ψωμιού και του αλατιού. Σύμφωνα με τους όρους της ειλικρίνειας και της ευμένειας, έκανα ό,τι μπορούσα. Σε φύλαγα μέρα και νύχτα. Μέρα και νύχτα στην υπηρεσία σου αρνιόμουν ανάπαυση και διασκέδαση στο κορμί μου. Μια και μόνο φορά, όταν πήγα -με τη θέλησή μου, ομολογουμένως- στον κήπο σου πιστεύοντας εσφαλμένα στη γενναιόδωρη συγχώρεσή σου, δεν μπόρεσες να ανεχτείς ότι είχα στείλει ένα μέρος των άφθονων ευλογιών του Θεού στο στομάχι της αδηφαγίας. Χάρη στην εγγενή φιλαργυρία που εδράζεται γερά στη φθονερή φύση του ανθρώπου, και χάρη στην πεποίθηση πως ένα τόσο μικρό και μάταιο γεγονός προκαλεί ζημιά μειώνοντας την ιδιοκτησία σου, δεν είχες την καλοσύνη να αγνοήσεις την παρασπονδία μου και να κάνεις [την καλοσύνη σου αυτή] ένα χρυσό νήμα στο τιμητικό ένδυμα της ανθρωπιάς. Δεν θυμήθηκες τα δικαιώματα [που είχα] λόγω της αφοσίωσής μου και θεώρησες τον φόνο μου αρμόζοντα. Θεώρησες κατάλληλο να μου στερήσεις την περιπλάνηση στο φτωχόσπιτο του κόσμου τούτου προτού χορτάσω τη χαρά της ζωής. Τώρα, ενώπιον του δίκαιου Θεού, εκεί όπου βασιλιάς και ζητιάνος, άνθρωπος και ζώο είναι ίσοι, ήρθε η ώρα να βρεθώ μπροστά σε έναν δίκαιο κριτή. Ας δούμε τι διαταγή θα εκδοθεί κατά το θέλημα του Θεού, Εκείνου που απονέμει δικαιοσύνη.» Έτσι μίλησε, και με έσυρε στο δικαστήριο του μεγαλείου του Θεού.

Έδωσε τη μαρτυρία του όπως περιέγραψα παραπάνω και ζήτησε τα δίκια του: «Ω Κύριε, ενόσω εκπλήρωνα στη γη την υπηρεσία μου σε αυτό τον άνθρωπο, εκείνος διέταξε τον υπηρέτη του να με σκοτώσει εξαιτίας ενός ασήμαντου παραπτώματος. Δεν συμπεριφέρθηκα με πείσμα ή επιμονή, παρά τον ακολούθησα θλιμμένα και παραπαίοντας στον τόπο της εκτέλεσής μου. Δυο ή τρεις φορές ζήτησα συγχώρεση για το σφάλμα μου -ω ναι- και όταν φτάσαμε σε εκείνο το δέντρο, καθυστέρησα λιγάκι περιμένοντας κάποιο δείγμα συγχώρεσης. Δεν έδειξε όμως έλεος και κατέστρεψε το κεφάλαιο της γλυκιάς ζωής μου.» Έτσι μίλησε.

Είπε [ο Θεός]: «Καθώς αποδείχθηκε πως δεν διέπραξες εσύ ο ίδιος αυτή την πράξη, αλλά με αυστηρή διαταγή ειδοποίησες έναν υπηρέτη, εκδίδεται η θεία εντολή, την οποία είναι αδύνατον να αρνηθείς, ως εξής: Καθώς [ο ένοχος] δεν έκανε την ένοχη πράξη ο ίδιος αλλά διαμέσου ενός υπηρέτη, θα στερηθεί το μισό από το κεφάλαιό του των καλών πράξεων, το κεφάλαιό του από καλές πράξεις θα κοπεί στα δύο«.

Εκείνη τη στιγμή βρέθηκα να έχω πάρει τη μορφή ενός ψηλού δέντρου. Και ξαφνικά, δύο άγριοι φρουροί της Κόλασης άρπαξαν με τρομαχτικές χειρονομίες ένα κοφτερό πριόνι, έκοψαν τον κορμό μου στη μέση, και τον χώρισαν στα δυο.

Όταν ξύπνησα, με την καρδιά μου να χτυπά με αγωνία, βρέθηκα να τρέμω σαν φύλλο ιτιάς. Ποτάμι δάκρυα κυλούσε από τα μάτια μου, και έκλαιγα με λυγμούς. Ακόμα και τώρα στενάζω από αυτό τον φόβο που μου σχίζει την καρδιά. Ζητώ συγχώρεση από το Θεό. Από εκείνη τη μέρα ζητώ προστασία από τον Θεό, Εκείνον που συγχωρεί και βοηθά, να μην πειράξω ούτε καν ένα αβοήθητο μυρμήγκι. Αν έτρεμα έτσι στον κόσμο των ονείρων με το φόβο της μομφής του Παντοδύναμου, πώς μπορώ να τολμήσω να πλησιάσω την παρουσία Του στον ορατό κόσμο;»

Αυτά αφηγήθηκε, και διαβεβαίωνε ότι ήταν αληθινή η νυχτερινή του περιπέτεια. Ας παραβλέψει ο Θεός τα σφάλματά του, με την αγιότητα του Κορανίου και των εδαφίων του.

Πηγή: Gisela Prochazka-Eisl, «Stories of Guilt and Repentance: Mehmed Nergisi, d. 1635», στο Hakan Karateke – Helga Anetshofer (επιμ.), The Ottoman World: A Cultural History Reader, 1450-1700, Ώκλαντ 2021, σελ. 335-337.

Advertisement