Το κύμα

Η κυρία Μαρία Χαραμή ζει στα σύνορα Ψυχικού και Φιλοθέης. Ίσως την ξέρετε, είναι αυτό που λέμε γαστρονόμος, εκφράζει δηλαδή -θα έλεγε κανείς- την ύψιστη τέχνη της αστικής κουλτούρας. Ως τυπικό δείγμα της επάρατης Μεταπολίτευσης, πέρασε λέει κι απ’ την Αριστερά· για την ακρίβεια λέει: Θυμάμαι παρατηρούσα τους συντρόφους μου στα κόμματα και στην Αριστερά να απογοητεύονται όλο και περισσότερο από την πολιτική και χωρίς κανένας να μου το πει σκέφτηκα ότι αυτό θα είναι το επόμενο κύμα. Μια στροφή στην ευζωία από τους ανθρώπους που μέχρι τότε έτρωγαν ό,τι να ‘ναι και όπου να ‘ναι. Αγαπά λέει την Αθήνα, αν και δεν περπατά[ει] πια, γιατί δεν μπορ[εί] όταν φορά[ει] τακούνια. Τα καινούργια πεζοδρόμια για την προστασία του τυφλού δημιούργησαν πολλούς ανάπηρους. Υπάρχει και ένα θέμα ασφάλειας. [Της] άρεσε πολύ να κάν[ει] τα ψώνια του σπιτιού στην Ομόνοια. Τώρα τα κάν[ει] τηλεφωνικώς.

Η κυρία Χαραμή, ως συντάκτρια του Βήματος, διατηρεί και ένα μπλογκ. Όπου διαβάζω ότι θέλει να ζήσει στην πατρίδα της:

Οι αντιδράσεις του κόσμου με ενδιαφέρουν περισσότερο από τις δικαστικές αποφάσεις. Για παράδειγμα, στο πρόσφατο ειδεχθές έγκλημα με τον βιασμό του κοριτσιού στην Πάρο – που ακόμα βρίσκεται σε κώμα – με εντυπωσίασε το ξύλο που έριξε στον εικαζόμενο δράστη, ο ντελιβεράς που του πήγε το φαγητό.

Μακριά από εμένα οποιαδήποτε συναίνεση στην αυτοδικία, αλλά κάποιες  αυθόρμητες ενέργειες δείχνουν ότι τα αντανακλαστικά των απλών ανθρώπων παραμένουν ζωντανά. Μήπως τώρα λοιπόν, παρουσιάζεται μια λαμπρή ευκαιρία να λυθεί το ζήτημα των παράνομων μεταναστών; Μήπως η νέα μας κυβέρνηση πρέπει να αξιοποιήσει το κύμα της λαϊκής οργής;

Είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι αυτοί κουβαλούν τελείως διαφορετικές κουλτούρες από την δική μας. Και ο συνδυασμός με την αναπόφευκτη ανέχεια είναι εκρηκτικός. Με δραστικά μέτρα, να η ευκαιρία να τους στείλουμε πίσω στις πατρίδες τους. Ούτε στα φανάρια, ούτε σε ειδικά στρατόπεδα.

Μακριά από εμάς οι χρυσαυγίτες. Μα εξίσου δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε με το ΚΚΕ. Όχι και να μας σκοτώνουν και εμείς να παριστάνουμε τους ανθρωπιστές. Θέλω να ζήσω, στην πατρίδα μου.

Η κυρία Χαραμή είναι ο τέλειος οργανικός διανοούμενος. Καβάλησε το κύμα της ευζωίας και πρόσφατα το κύμα του οι δημόσιοι υπάλληλοι τα φάγανε· τώρα καβαλά το κύμα της λαϊκής οργής. Δεν μπορεί να συνεννοηθεί με το ΚΚΕ (ω μον ντιε), εξίσου (εξίσου!) και με τους χρυσαυγίτες, μακριά από μας -αυτοί οι τελευταίοι όμως ίσως θα μπορούσαν να κάνουν τη βρώμικη δουλειά. Μετά τους μετανάστες ίσως πάρουν σειρά και οι τυφλοί, για να ξηλωθούν επιτέλους τα καινούρια πεζοδρόμια και να μπορέσει να ξαναπερπατήσει στην Αθήνα με τακούνια.

Η κυρία Χαραμή θα συνεχίσει με ήρεμη λεπτότητα να προτείνει συνταγές με ελληνικό κεμπάπ και κουσκούς, μπορεί να τρώει και σε κανένα ινδικό διότι η αστική κουλτούρα όλα τα χωρεί, ακόμα και τις τελείως διαφορετικές κουλτούρες. Εξ ου και η έκφραση Ξένιος Ζευς: και ο φασισμός είναι ευπρόσδεκτος όταν τον χρειαστούμε. (Όπως στους Καταραμένους του Βισκόντι, αν και εκεί… χμμ… ναι, στο τέλος οι ναζί καταπίνουν τους αστούς· αλλά ταινία ήτανε, οι Κρουπ δεν έπαθαν τίποτα στην πραγματικότητα).

Η κυρία Χαραμή… ο Δύτης δεν έχει τι άλλο να γράψει, διότι η κυρία Χαραμή τα είπε όλα. Αφού η πολιτική αντικαταστάθηκε με την ευζωία, ήρθε τώρα και η σειρά της λαϊκής οργής. Μετά είκοσι έτη, έγραφα; Ούτε είκοσι μήνες δεν πέρασαν, και ήδη τα (πώς τα είπαμε;) άκρα εισβάλλουν στο πλοίο της γραμμής, ενώ τα μέσα, κάπως πιο συντεταγμένα, περιμένουν στο σταθμό το τραίνο με τους μελαμψούς. Πόσο πιο εύγλωττα να τα πω από τον εικαζόμενο ομοτράπεζο της κυρίας Χαραμή: Υπάρχει ανυπομονησία από μεγάλη μερίδα του κόσμου, να ξαναδεί την πόλη να λειτουργεί «όπως παλιά», όσο και αν όλοι γνωρίζουμε ότι όλα πλέον είναι «αλλιώς».

Κυρία Χαραμή, δεν θέλω να ζήσω στην πατρίδα σας.

Read Full Post »

Μετωνυμίες και συνεκδοχές

Όπως δικαίωμα στην εργασία σημαίνει κάτι σαν Λάντλοου, έτσι και Ξένιος Δίας σημαίνει Σουλεϊμάν. Ο Μεγαλοπρεπής:

Διαβάζοντας τη χρονογραφία (Τα μετά την Άλωσιν) του Αθανάσιου Κομνηνού Υψηλάντη, ενός Φαναριώτη που έγραφε στα τέλη του 18ου αιώνα, πέφτει κανείς στην εξής εντυπωσιακή περιγραφή για το έτος 1528: Αρβανίται τινές εισέρχονται νύκτωρ εις τον οίκον χριστιανού τινος πραγματευτού οικούντος παρά το τζαμί σουλτάν-Σελίμ, φονεύουσι τον Χριστιανόν και αρπάζουσι τα υπάρχοντά του. Τη επιούση γενομένης αγωγής εξετάσθη και απεδείχθη ότι οι φονείς νά ήσαν Αρβανίται· μή γνωσθέντων δέ των μιαιφόνων και των λοιπών Αρβανιτών μή μαρτυρησάντων αυτούς, τη προσταγή του σουλτάν Σουλεϊμάν εφονεύθησαν πάντες οι εν τη Κωνσταντινουπόλει Αρβανίται, τόσον οι κατοικούντες εν τη Πόλει όσον και οι μουσαφίρηδες.

Ο Υψηλάντης, όπως και σε άλλα σημεία, αντιγράφει τον Δημήτριο Καντεμίρ, και εκείνος με τη σειρά του τον παλιό μας γνώριμο Πετσεβί, που έγραφε έναν αιώνα μετά το γεγονός, την τρίτη δεκαετία του 17ου αιώνα:

…κάποιοι ληστές μπήκαν σε ένα σπίτι, το λεηλάτησαν και σκότωσαν όσους ήταν μέσα. Οι ανακρίσεις που έγιναν δεν μπόρεσαν καθόλου να υποδείξουν τους ενόχους με νόμιμο τρόπο, αλλά μόνο την πιθανότητα να επρόκειτο για άεργους (ή: εργένηδες) Αλβανούς που γύριζαν τα παζάρια της πόλης δουλεύοντας μεροκάματο. Έτσι συνελήφθησαν κάπου οχτακόσιοι ψωμάδες, κηροποιοί, μαλάκτες των λουτρών, μάγειρες, ξυλοκόποι, και γενικότερα άεργοι (ή: εργένηδες)· εκτελέστηκαν σε αγορές, σοκάκια και μέρη συνάθροισης, ώστε να προκληθεί φόβος στους ληστές. Από τότε δεν ξανάγινε τέτοιο έγκλημα.

Εξηγώ λίγο το «άεργοι ή εργένηδες»: οι δύο λέξεις, bî-kâr και bekâr γράφονται στα οθωμανικά ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Οι εργένηδες ήταν κλασικός στόχος τέτοιων επιχειρήσεων, πάντως, μια και ουσιαστικά επρόκειτο για εσωτερικούς μετανάστες που δεν είχαν τη δυνατότητα να συντηρήσουν οικογένεια· έμεναν συνήθως σε ειδικά διαμερίσματα, στυλ πανσιόν, τα λεγόμενα «δωμάτια εργένηδων».

Έχει ενδιαφέρον να δούμε την πρώτη αναφορά στο γεγονός, από έναν σύγχρονό του ιστορικό αυτή τη φορά, τον Νισαντζί Τζελαλζαντέ Μουσταφά. Ο Τζελαλζαντέ δεν μιλάει καθόλου για Αλβανούς· λέει μόνο ότι οι υποψίες έπεσαν σε περιφερόμενους και αλιτήριους εργένηδες, που ασχολούνταν με την κατασκευή κεριών ή εργάζονταν ως μεροκαματιάρηδες και ότι συνελήφθησαν σε αγορές και ταβέρνες οκτακόσιοι τέτοιοι άνεργοι και άεργοι άπιστοι, οι οποίοι εκτελέστηκαν στα μέρη όπου συγκεντρώνονταν.

Το ότι το θύμα ήταν χριστιανός, αν δεν κάνω λάθος, είναι επινόηση του Καντεμίρ ή του Υψηλάντη, αλλά τέλος πάντων ας το προσμετρήσουμε στα θετικά της οθωμανικής σιδηράς χείρας (η ελληνική, αντίθετα, ξέρει να επιλύει μόνο ορισμένα εγκλήματα).

Οι περιφερόμενοι εργένηδες έγιναν άεργοι άπιστοι και κατόπιν Αλβανοί, λοιπόν, αλλά αυτές οι μετωνυμίες, όπως ο Ξένιος Δίας, έχουν συμβολική μόνο σημασία. Το σημαντικό σχήμα εδώ δεν είναι η μετωνυμία, είναι η συνεκδοχή: συλλογική ευθύνη το λένε αλλιώς, και όχι, δεν σας θυμίζει μόνο τον Χίτλερ.

Read Full Post »