Δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την επικαιρότητα, αλλά είναι κάτι μήνες που θέλω να γράψω κάτι για τις καντινιέρισες. Τις γυναίκες που ακολουθούσαν το στρατό μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο, πουλώντας στους φαντάρους κρασί, καπνό και ψιλικά. Αρχικά, λέει, ήταν οι σύζυγοι των καντινιέρηδων, και ο επίσημος ρόλος τους ξεκίνησε με αξιοπρόσεκτο τρόπο ως αποτέλεσμα της (κάπως απότομης) κατάπνιξης κάθε προσπάθειας ισότητας των φύλων μέσα στη φωτιά της Γαλλικής Επανάστασης. Διότι ήδη είχαν καταταγεί στρατιωτίνες, και η στρατιωτική υπηρεσία ισοδυναμούσε με την ιδιότητα του πολίτη, κι έτσι τον Απρίλη του 1793 ψηφίστηκε ο νόμος για την εκδίωξη των άχρηστων γυναικών από το στράτευμα. Μπορούσαν να μείνουν μόνον οι πλύστρες -και οι καντινιέρισες. 
Έχει μια ωραία περιγραφή ο Ουγκώ (Το 1793, μετάφρ. Κώστα Θεοφάνους, Αθήνα 1981). Εδώ μιλάει («με φωνή στρατιωτική αλλά συνάμα τρυφερή και κάπως ήρεμη») μια καντινιέρισα την άνοιξη του 1793, σε μια χαμένη και χήρα μωρομάνα στο δάσος της Βανδέας, στον εμφύλιο της Βρετάνης (λίγο μετά δεν θα μείνει κανείς ζωντανός):
-Που λες, κυρά μου, μη φοβάσαι διόλου. Σα θες, μπορείς κι εσύ ν’ ακολουθήσεις το τάγμα. Θα κάνεις ό,τι κάνω κι εγώ. Με λένε Ουζάρντ. Είναι παρατσούκλι. Εγώ όμως προτιμώ να με λένε Ουζάρντ παρά δεσποινίς Μπικορνώ, όπως τη μάνα μου. Είμαι καντινιέρισσα, παναπεί πως εγώ δίνω στους φαντάρους πιοτί όταν ντουφεκίζονται και πετσοκόβουνται. Όσα πάνε κι όσα έρθουνε. […] Βρισκόμουνα στο Παρίσι […] Είδα και το Λουδοβίκο 16ο, το Λουδοβίκο Καπέτο που λένε, όταν του κόψανε το κεφάλι στην καρμανιόλα. Δεν ήθελε. Ακούς εκεί καμώματα! […] Πάρτο απόφαση το λοιπόν, κι έλα μαζί μας. Έχουμε καλά παιδιά στο τάγμα. Θάσαι η καντινιέρισσα νούμερο δύο. Θα σου μάθω εγώ τη δουλειά. Α, δεν είναι τίποτα! Θα κρατάς έναν κουβά κι ένα κουδουνάκι, κι απάνω στο μεγάλο σαματά, καθώς θα πέφτουνε οι ντουφεκιές και θα βροντάνε τα κανόνια, μέσα στην κοσμοχαλασιά, εσύ θα φωνάζεις: «Ελάτε, παιδιά! Ποιος θέλει να πιει ένα ποτηράκι;» Και σπατσάρεις. Εγώ τους κερνάω όλους. Μα την πίστη μου. Και τους Λευκούς και τους Γαλάζιους, κι ας είμαι Γαλάζια η ίδια. Και μάλιστα φανατικιά Γαλάζια. Κι όμως τους κερνάω όλους. […] Έλα, το λοιπόν, μαζί μας. Σα θα σκοτωθώ κι εγώ καμιά ώρα, θα κληρονομήσεις τη δουλειά μου. Μη με βλέπεις έτσι εμένα, ταπεινή. Είμαι καλός άνθρωπος, και λεβέντισα. Μη φοβάσαι το παραμικρό.
Προσθέτει ο Ουγκώ: Οι τροφοδότισσες [καντινιέρισες] ακολουθούν εθελοντικά τις προφυλακές. Βέβαια, παίζουν με το θάνατο, παράλληλα όμως βλέπουνε και κάτι. Η γυναικεία τόλμη ξεκινά πολλές φορές από την περιέργεια.
Αρχικά δεν είχαν ούτε στολή ούτε τίποτα, μόνο το βαρελάκι τους. Ο Σταντάλ, στο Μοναστήρι της Πάρμας, περιγράφει πολύ όμορφα τη φιλική καντινιέρισα (και μια όχι και τόσο φιλική) που παίρνει στην προστασία της το νεαρό Φαμπρίτσιο στη μάχη του Βατερλό (και χάνει, στο τέλος, το άλογο και τ’ αμαξάκι της). Μετά τη γαλλική εκστρατεία στην Αλγερία, το 1830, διαβάζω ότι άρχισαν να προσαρμόζουν τις στολές του συντάγματος. Συνέχισαν να πηγαίνουν στη μάχη, μέχρι τα τέλη του αιώνα οπότε η νέα αντίληψη για την οργάνωση του στρατού άρχισε να τις διώχνει ή να τις μετατρέπει σε κάτι σαν πολιτικές υπαλλήλους. Φαίνεται ότι μετά το Ναπολέοντα, τουλάχιστον, άρχισε να θεωρείται εντελώς απρεπές να μιλά κανείς για καντινιέρισα που πιάνει και όπλο: η εικόνα που κυριαρχούσε πια ήταν η καντινιέρισα-νοσοκόμα, η μητρική ή αδελφική φιγούρα –α ναι, και η διαφήμιση.
Αυτά όχι μόνο στη Γαλλία: μόνο που για τους άλλους στρατούς ξέρουμε ελάχιστα. (Όχι πως για τη Γαλλία ξέρουμε πολλά περισσότερα: απ’ ό,τι φαίνεται, ένας άνθρωπος μόνο τόχει ψάξει). Σε ένα ωραίο διήγημα του Κίπλινγκ φιγουράρει η Τζούντυ Σήχυ, η κόρη του καντινιέρη σε κάποιο ινδικό σύνταγμα, και η μοχθηρή μητέρα της.
Καντινιέρισα των ζουάβων, Κριμαία 1855
Εδώ μπορείτε να διαβάσετε ένα ρεπορτάζ του 1880 για την κυρία Φετέρ, μια καντινιέρισα που επέζησε όλων των ναπολεοντείων πολέμων, απέκτησε δώδεκα παιδιά (και μια εγγονή αστέρι στο πιάνο), μόνο για να καταλήξει να κεντά στα γεράματα, σε έναν τέταρτο όροφο μιας οδού Μαρτύρων, σε ένα Παρίσι που ίσως δεν θα αναγνώριζε, μια πόλη όπου η ρακή (το παστίς) δεν θα πουλιόταν με το βαρελάκι. Όπως κλέψανε το άλογο της καντινιέρισας του Σταντάλ οι φαντάροι που τρέχαν να σωθούν από το Βατερλό, έτσι και αυτής της έκλεψαν την ετήσια σύνταξη στο ιππήλατο λεωφορείο. Και μάλλον με τον ίδιο τρόπο θα θρηνούσε, όπως το περιγράφει ο Σταντάλ: Προχωρούσε πεζή, τα μάτια της είταν κατακόκκινα και κάθε τόσο έκλαιγε. […] -Και να σκεφτεί κανείς πως είταν Γάλλοι αυτοί που με ληστέψανε, που με δείρανε, που μ’ αφανίσανε…
Ωστόσο, θέλω να σκέφτομαι, με παρόμοιο τρόπο και στη συνέχεια:
-Μα πώς! δεν είταν οι εχθροί; –είπε ο Φαμπρίτσιο μ’ ένα απλοϊκό ύφος […]
-Τι κουτός που είσαι, χρυσό μου! –είπε η καντινιέρα χαμογελώντας ανάμεσα στα δάκρυά της· –μα δεν πειράζει, είσαι τόσο καλό παιδί.
(η μετάφραση του Σταντάλ, του Γιάννη Μπεράτη. Μια ωραία συλλογή φωτογραφιών, εδώ).
Read Full Post »
ο δύτης των νιπτήρων 