Γκρίνια και σιωπή

Μεταφράζω πρόχειρα μια σημείωση του οθωμανού ιστορικού και πολιτικού Αχμέτ Τζεβντέτ Πασά (1822-1895, μπορεί να τον θυμάστε από εδώ· το παράθεμα από: Ebru Boyar – Kate Fleet, A Social History of Ottoman Istanbul, Κέμπριτζ 2010, σελ. 47) :

Λέγεται πως τον καιρό των γενιτσάρων, όποτε οι [ξένοι] πρεσβευτές έγραφαν αναφορές προς τις κυβερνήσεις τους για την κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη, η αναφορά του Σουηδού πρέσβη ήταν πάντα σωστή. Όταν οι άλλοι πρεσβευτές τον πίεσαν ρωτώντας τον «από πού παίρνεις τόσο σωστές πληροφορίες;», εκείνος απάντησε:

«Οι πληροφορίες μου δεν βασίζονται σε φήμες αλλά είναι περισσότερο αποτέλεσμα σκέψης και αντίληψης. Το κλειδί είναι, να σκέφτεστε την κατάσταση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σαν να ήταν στην Ευρώπη, και ύστερα να την αντιστρέφετε. Για παράδειγμα, αν βλέπετε τους γενίτσαρους να γκρινιάζουν και να λογομαχούν στα καφενεία, αναφέρετε στις κυβερνήσεις σας ότι «σε σχέση με την κατάσταση στην Ευρώπη, η Κωνσταντινούπολη είναι στο χείλος της επανάστασης». Εγώ όμως, αφού αντιστρέψω τα πράγματα, γράφω πως «στην Κωνσταντινούπολη υπάρχει τάξη και ασφάλεια» και αυτό αποδεικνύεται αληθές, διότι γκρινιάζοντας οι γενίτσαροι βγάζουν τα παράπονά τους από μέσα τους και δεν επιχειρούν να εξεγερθούν. Όταν πάλι βλέπετε τους γενίτσαρους σιωπηλούς και κουμπωμένους, αναφέρετε ότι «τώρα υπάρχουν σημάδια χαλαρότητας και τάξης στην Κωνσταντινούπολη»· εγώ όμως, αντίθετα, φτάνω στο συμπέρασμα πως αυτή η σιωπή είναι σημάδι εξέγερσης, και πως οι γενίτσαροι θα συνεχίσουν για λίγο ακόμα να σιωπούν προτού φτάσουν στο σημείο της έκρηξης, οπότε και ξαφνικά θα επιχειρήσουν εξεγέρσεις και επαναστάσεις».

Read Full Post »

Τραγική ειρωνεία

Η ιστορία έχει ως εξής: πριν μερικές μέρες ο Old Boy δημοσιεύει ένα ποστ, όπου με τον πανέξυπνο τρόπο του αποδομεί το λόγο του νέου φιλελευθερισμού κάνοντάς τον να υποστηρίζει με κάθε σοβαρότητα ότι κανονικά ο εργαζόμενος πρέπει να αποζημιώνει τον εργοδότη όταν απολύεται, αφού η απόλυση οφείλεται στην ανικανότητά του -και άλλα τέτοια. Δεν πίστευα ότι θα έπρεπε κανείς να είναι εξοικειωμένος με το στυλ του ΟΒ για να καταλάβει την ειρωνεία του πράγματος, ούτε άλλωστε γίνεται πρώτη φορά (εδώ μια αντίστοιχη επιτυχία του Head Charge). Αμ δε! Αν έχετε την υπομονή να διαβάσετε τα σχόλια (αλλά και να μην την έχετε, τα πρώτα αρκούν) θα δείτε ότι η ειρωνεία δεν είναι πλέον κατανοητή. Το ποστ υπέστη βρισίδι, ο ΟΒ προσωπικά το ίδιο, ρωτήθηκε πού δουλεύει· του επισημάνθηκε ότι καλό θα ήταν να δηλώνει ότι ειρωνεύεται για να μη γίνονται παρεξηγήσεις (δεν υπαινίσσομαι το εύστοχο σχόλιο του Sraosha εδώ), και ούτω καθεξής. Εντάξει, εδώ υπάρχει και κάτι παρήγορο: κανείς από όσους πήραν το κείμενο κυριολεκτικά δεν συμφώνησε -πάλι καλά, γιατί ο Head είχε κι αυτή την εμπειρία…

Μα τι συμβαίνει με την εποχή μας;

Read Full Post »

Περιπέτεια

Εγώ που λες στην ηλικία σου ονειρευόμουν να βουλιάξει το καράβι.

Γιατί;

Για την περιπέτεια, μωρέ. Να μπούμε στις βάρκες, να κάνουμε κουπί, ξέρεις…

Και μετά να φτάσετε στο λιμάνι, να μπείτε στο λεωφορείο, να πάτε σπίτι. Αυτό δεν είναι περιπέτεια.

(Κατ’ ιδίαν) Έχεις δίκιο, η περιπέτεια θα αρχίσει μόλις μπούμε στο λεωφορείο. (Δυνατά) Ε, και τι είναι λοιπόν;

Αυτό είναι  δείγμα περιπέτειας.

Ε, πες ότι βγαίνουμε με τη βάρκα σε ένα νησί. Νησί με ανθρωποφάγους.

Ωχ… μπαμπά, αυτή η ιστορία τελειώνει με σουβλάκι.

Read Full Post »

Οθωμανικός νεοφιλελευθερισμός…

… και όχι νεο-οθωμανικός φιλελευθερισμός. Βαρέθηκα τις διαμάχες περί επικαιρότητας, τελευταία έμπλεξα σε πολλές. Αυτό λοιπόν που ακολουθεί, εκλάβετέ το απλώς σαν μια γουστόζικη ιστορία. Είναι ένα απόσπασμα από το χρονικό του Ασίκ-πασά-ζαντέ (τέλη 15ου αιώνα), που αντιγράφει εδώ ένα προγενέστερο κείμενο κάποιου Γιαχσί Φακίχ, γραμμένο στις αρχές του ίδιου αιώνα. Η μετάφραση είναι της Ε. Α. Ζαχαριάδου, Ιστορία και θρύλοι των παλαιών σουλτάνων (1300-1400), Αθήνα: ΜΙΕΤ 1991, σελ. 148-49. Τα συμφραζόμενα: ο Οσμάν Γαζή, ο πρώτος Οθωμανός ηγεμόνας, έχει μόλις καταλάβει το Καρατζά Χισάρ, ένα αταύτιστο κάστρο στη Βιθυνία. Βρισκόμαστε στα 1299 ή 1300. Πάμε:

Δέκατο πέμπτο Κεφάλαιο. Το κεφάλαιο τούτο γνωστοποιεί τα νομοθετικά διατάγματα του Οσμάν γαζή.

Τοποθετήθηκε δικαστής, τοποθετήθηκε και σούμπασης. Ίδρυσε και παζάρι κι έγινε δημόσια προσευχή. Ο κόσμος άρχισε να ζητά νομοθεσία. Ήρθε κάποιο πρόσωπο από το Γκερμιγιάν και είπε: «Πουλήστε μου το φόρο αυτής της αγοράς!». Η κοινότητα τού είπε: «Πήγαινε στον κυρίαρχο!». Το πρόσωπο πήγε στον κυρίαρχο και είπε το λόγο του. Ο Οσμάν γαζή είπε: «Τι είναι ο φόρος της αγοράς;». Το πρόσωπο είπε: «Για οτιδήποτε έρχεται στην αγορά εγώ θα παίρνω χρήματα». Ο Οσμάν γαζή είπε: «Έχουν καμιά οφειλή οι άνθρωποι της αγοράς προς εσένα, ώστε να θέλεις χρήματα;». Το πρόσωπο είπε: «Κυρίαρχέ μου, αυτό είναι έθιμο. Σε όλα τα βιλαέτια συμβαίνει να παίρνει χρήματα αυτός που είναι μονάρχης». Ο Οσμάν γαζή είπε: «Είναι εντολή του Θεού ή το θέσπισαν οι ηγεμόνες από μόνοι τους;». Και πάλι το πρόσωπο είπε: «Είναι έθιμο, κυρίαρχέ μου. Έχει καθιερωθεί από τα παλιά χρόνια». Ο Οσμάν γαζή θύμωσε πολύ και είπε: «Δηλαδή αυτό που κερδίζει ένα άτομο μπορεί να ανήκει σε κάποιο άλλο άτομο; Όχι! Είναι ιδιοκτησία του! Τι πρόσθεσα εγώ στα υπάρχοντά του, ώστε να του πω «δώσε χρήματα σε μένα;» Βρε συ! Φύγε! Πήγαινε! Μη μου ξαναπείς τέτοια λόγια, γιατί θα σου κάνω κακό!». Η κοινότητα είπε: «Κυρίαρχέ μου, είναι συνήθεια να δίνουν κάτι σ’ αυτούς που φρουρούν αυτό το παζάρι». Ο Οσμάν γαζή είπε: «Λοιπόν, αφού έτσι λέτε και σεις, κάθε άτομο, όταν φέρνει ένα φόρτωμα και το πουλά, ας δίνει δύο άσπρα. Κι όποιος δεν πουλά, ας μη δίνει τίποτε. Κι αν κανένας χαλάσει αυτόν το νόμο μου, ας του χαλάσει ο Θεός την πίστη του και τον κόσμο του.»

Read Full Post »

Το αγκάθι

Σχεδόν τυχαία (μέσω buzz) έπεσα σ’ αυτό το βιντεάκι: εν ολίγοις, και παρά τις απειλές μέσω φέισμπουκ ή άλλων μέσων, η μόνη -ευτυχώς- ακροδεξιά επίθεση στο Athens Gay Pride του Σαββάτου (δείτε π.χ. την ενδιαφέρουσα κουβέντα στης Κρότκαγια) ήταν, βλέπω, η γνωστή κυρία Λουκά, που με την κλασική εικονίτσα στο χέρι δείχνει να επανακάμπτει από τη μάλλον ατυχή για τα πιστεύω της παρέκκλιση των τελευταίων χρόνων (χρόνων; μηνών; τώρα θα σας γελάσω). Ως εδώ καλά, και ευτυχώς να λέμε που δεν ξεμύτισαν τα καθαρματάκια όπως απειλούσαν.

Τη θυμάμαι τη Λουκά σε κείνες τις μεγάλες διαδηλώσεις στην επίσκεψη Κλίντον (το 2000 ή κάπου εκεί γύρω), τότε που όλοι έλεγαν «μην εκθέσουμε τη χώρα» -και για την ώρα δεν θα ακολουθήσω τις σκέψεις που μου έρχονται σχετικά- και αν δεν κάνω λάθος, τότε που δοκιμάστηκαν καινούριες παρτίδες δακρυγόνων σαφώς πιο αποτελεσματικών. Λοιπόν, θυμάμαι μέσα στο ανελέητο κυνηγητό από Σύνταγμα μέχρι Κουμουνδούρου τη Λουκά να βαδίζει ανάποδα -όλοι τρέχαμε προς τα πίσω, εκείνη προχωρούσε μπροστά, μες στον καπνό των δακρυγόνων, με την εικονίτσα στο χέρι.

Αυτό που θέλω να πω, είναι το εξής: όποτε τυχαίνω σε τέτοιες φάσεις νιώθω μια αμηχανία. Μελαγχολία μου προκαλεί το θέαμα και όχι γέλιο. Ακόμα, αν θέλετε, και ένα είδος σεβασμού: χωρίς την τρέλα της Λουκά, ποιος από όλους μας θα πήγαινε να κάνει προπαγάνδα μέσα σε μια συγκέντρωση χρυσαυγιτών, ξερω γώ (έστω και υπό το φόβο του χλευασμού, μόνο, χωρίς την απειλή σωματικής βίας); Αυτό που βλέπω στο εν λόγω βίντεο, κόσμο να γελάει και να χλευάζει μια μισοπάλαβη γυναίκα, με τρομάζει.

Όχι τίποτε άλλο, είναι και που έτσι ο κόσμος αυτός αναπαράγει ακριβώς τις συμπεριφορές που κατακρίνει, εδώ που τα λέμε. Η επικαιρότητα, σ’ αυτό το θέμα, είναι αδυσώπητη: όποιος υφίσταται την ταπείνωση της εξουσίας, τείνει φαίνεται να κάνει τα ίδια όταν αποκτήσει τη δύναμη -αυτό που ο Ελίας Κανέττι αποκαλούσε, σε μια πιο συγχρονική εκδοχή, το αγκάθι της διαταγής (πρέπει να το βγάλεις από πάνω σου, διατάζοντας κάποιον άλλο). Και σαν τον Πρίμο Λέβι αναρωτιέμαι, αν αυτό είναι ο άνθρωπος.

Read Full Post »

«Αυτά είναι κρατικά πράματα»

Σε μια μεγάλη και ενδιαφέρουσα κουβέντα ήρθε ο λόγος (σχόλια #178, 231 κ.εξ.) για τους περίφημους Γιαγάδες ή Γιαγιάδες της Σάμου. Όχι, δεν μιλάω για γιαγιάδες, αλλά για τους αδελφούς Γιαγά/Γιαγιά (προφανώς από το οθωμανικό yaya, “πεζός [στρατιώτης]»). Πρώτη φορά τους άκουσα από ένα μάλλον προχειρογραμμένο και τσαπατσούλικο άρθρο, με τον τίτλο να συνοψίζει το περιεχόμενο: «Πώς οι διαβόητοι κακοποιοί αδελφοί Γιαγιά προσπάθησαν για λογαριασμό της Ιταλίας να αποσχίσουν τη Σάμο από την Ελλάδα» (και το οποίο ήταν η αφορμή για μια λίγο άλλα αντ’ άλλων συζήτηση στο Ιντιμέντια, την οποία βασικά πήρε στο λαιμό της το άρθρο δίνοντας αυτή την εντελώς παραπλανητική εικόνα). Λίγα χρόνια αργότερα πέτυχα σε ένα βιβλιοπωλείο του Καρλοβάσου

Read Full Post »

Μη με περιμένεις, καπετάνιε

Όταν άρχισα να πηγαινοέρχομαι τακτικά στην Τουρκία, το ’96, ο φίλος μου ο Οκτάι, καλή του ώρα, μου έμαθε τον Τζεμ Καρατζά. Μαζί αξιωθήκαμε και να τον ακούσουμε ζωντανά σε ένα μικρό κλαμπάκι στο Μπέγιογλου, λίγα χρόνια πριν πεθάνει. Το τραγούδι που ακολουθεί, σε στίχους Ναζίμ Χικμέτ, είναι από τον κατά κοινή ομολογία καλύτερο δίσκο του (1987).

Είμαι πολύ κουρασμένος

μην με περιμένεις, καπετάνιε.

Ας γράφει άλλος τα ημερολόγια του πλοίου.

Ένα γαλάζιο λιμάνι, με πλατάνια και θόλους·

σ’ αυτό το λιμάνι, εμένα δεν μπορείς να με βγάλεις.

Read Full Post »