Ένα παιδί μετράει…

To 1961 δημοσιεύτηκε αυτό το τετράδιο από τα αρχεία του παλατιού Τοπκαπί (S. Ünver, Fatih’in çocukluk defteri, Κωνσταντινούπολη). Το σχήμα με τις μεγάλες καμπύλες που θα δείτε παρακάτω είναι ο τουγράς, η υπογραφή ας πούμε του Μεχμέτ Β΄, του Πορθητή. Βασισμένος σ’ αυτό αλλά και σε άλλα εσωτερικά στοιχεία, ο ερευνητής που το δημοσίευσε έδειξε αρκετά πειστικά ότι έχουμε να κάνουμε με κάποιο παιδικό σημειωματάριο του σουλτάνου.

Στην πρώτη σελίδα βλέπετε αυτές τις ασκήσεις υπογραφής, σκιτσάκια δυτικού στυλ και ασκήσεις αραβικού αλφαβήτου:

Και εδώ, παρομοίως, συν το όνομα Μεχμέτ, κάποιες περσικές φράσεις και ένα αδέξια σχεδιασμένο ελληνικό αλφάβητο. Μη βιαστείτε να πείτε ότι η μάνα του Μεχμέτ ήταν ελληνίδα

Advertisement

Read Full Post »

Πλατωνικός έρως ΙΙ

Όταν ήμουν μικρό παιδάκι, θυμάμαι, γύρω στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ήθελα ένα παιχνίδι το οποίο προφανώς ήταν πολύ ακριβό. Η μητέρα μου δεν μου το έπαιρνε, οπότε εγώ τσαντισμένος γύρισα και είπα -θυμάμαι- «ας είχαμε λεφτά, κι ας ήταν ο Παπαδόπουλος». «Μην το λες αυτό», απάντησε εκείνη που όσο νάναι κάτι ήξερε.

Διαβάζοντας τώρα κάτι τέτοια, δεν μπορώ παρά να νιώσω την ειρωνεία, ότι δηλαδή εκείνοι που θεωρούν ότι ο λαός είναι το παιδάκι που δρα υπό το κράτος του θυμικού και η κυβέρνηση (η όποια κυβέρνηση) ο γιατρός που ξέρει το φάρμακο, μιλούν στην πραγματικότητα όπως μίλαγα εγώ παιδάκι.

Τελικά λοιπόν όντως η πλατωνική Πολιτεία είναι πλέον γεγονός. Και μάλιστα, από τον σοφό βασιλιά φτάσαμε στον σοφό οικονομολόγο, είναι μια κάποια πρόοδος.

Η λέξη δημοκρατία, παρόλα αυτά, παραμένει πασπαρτού, μου φαίνεται όμως πως κανείς δεν μπορεί να την ορίσει. Α, ναι: είναι η ελευθερία του λόγου. Μπορείς να λες ό,τι θες, αλλά σε γράφουμε στ’ άγραφα, διότι η επιστήμη ξέρει, καλό μου παιδί. Να τον ακούς το γιατρό.

Read Full Post »

το αλάτι της γης

Έγραφα τις προάλλες για Το αυγό του φιδιού, μια μη-μπεργκμανική ταινία του Μπέργκμαν που μιλά, κατά κάποιο τρόπο, για πειραματισμούς πάνω στη συμπεριφορά του ανθρώπου σε ακραίες καταστάσεις. Όσο και αν είναι τραγικά επίκαιρη, δεν θέλω να μιλήσω για αυτό τώρα. Το 1969 ο αργεντινός σκηνοθέτης Ούγο Σαντιάγκο γύρισε μια ταινία σε σενάριο του Μπόρχες και του Μπιόι Κασάρες, την Εισβολή. Μπορείτε να τη δείτε εδώ, σε δώδεκα κομμάτια (πληροφοριακό υλικό εδώ και εδώ, επίσης). Είναι μια πόλη, ένα ονειρικό σχεδόν Μπουένος Άιρες που δεν είναι το Μπουένος Άιρες – είναι μια εισβολή που κάποιοι (ποιοι;) ετοιμάζουν (γιατί;) – είναι μια χούφτα άνθρωποι, πέντε ή έξι, που με την καθοδήγηση ενός γέρου προσπαθούν να τους εμποδίσουν – είναι ότι ξέρουν ότι ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος, κι οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε – είναι ότι οι υπόλοιποι (όλοι δηλαδή) οι κάτοικοι της πόλης αγνοούν εντελώς το τι συμβαίνει, την απειλή, τον ηρωισμό –

Ε να, κάπως έτσι αισθάνομαι αυτό τον καιρό. Θυμάμαι μια παλιά κουβέντα, όπου ισχυριζόμουν ότι όσο και να είναι προδιαγεγραμμένη η καταστροφή υπάρχουν, όπως έλεγε εκείνος ο παλιός εβραϊκός μύθος (ή, αντίστοιχα, κάποιες δοξασίες δερβίσηδων), οι πέντε δίκαιοι που σώζουν τον κόσμο: είναι οι φίλοι μας, το αλάτι της γης. Δεν ξέρω πού αλλού μπορεί να στραφεί κανείς αυτή τη στιγμή· ή μάλλον ξέρω, αλλά δεν ελπίζω. Και όπως ο γέρος της ταινίας, νιώθω σα να μιλάω με ένα μαύρο γάτο περιμένοντας το τέλος του κόσμου μας.

Η μιλόνγκα που ακολουθεί, σε στίχους του Μπόρχες (εδώ:ο Μανουέλ Φλόρες πρόκειται να πεθάνει […] να πεθαίνεις, σημαίνει πως έχεις γεννηθεί) είναι του μεγάλου Ανίβαλ Τρόιλο. Βλέπετε τους φίλους, που σε λίγο πρόκειται να πεθάνουν, με πρώτο τον τραγουδιστή:

Αλλά θέλω να τελειώσω με κάτι πιο, ας πούμε, αισιόδοξο, μια και όπως ξέρετε είμαι χαρούμενος άνθρωπος. Ε, ορίστε λοιπόν, το βυτίο μας θυμίζει τη μητρική γλώσσα: εδώ.

(κατά τα άλλα, δεν ξέρω αν έχω να προσθέσω κάτι σε όσα έλεγα εδώ και εδώ)

Read Full Post »

Σκόρπια

Αυτό το Πάσχα μου φάνηκε σαν κανείς να μην περίμενε Ανάσταση. Από τον φθινοπωρινό καιρό, μέχρι την ασυνάρτητη επαρχία που έβαλε μέχρι και κασέτα στον Επιτάφιο με παιδική χορωδία να άδει το Αι γενεαί πάσαι.

*

Κατεβαίνοντας στο μετρό, οι αφίσες σου δίνουν την εντύπωση πως είσαι σε κανένα Λονδίνο ή Παρίσι: δώστου ισπανικά μπαλέτα, Μοτσαρτίστες, εκθέσεις. Παλιότερα η εντύπωση αυτή χανόταν μόλις ανέβαινες ξανά στο δρόμο, λες και μια μυστηριώδης αντιστροφή είχε φέρει τον παράδεισο στο υπόγειο και την κόλαση στους ουρανούς. Τώρα, αρκεί να ρίξεις μια ματιά γύρω σου για να εμπεδώσεις την αντίθεση: ο κόσμος είναι, αν μη τι άλλο, αγριεμένος.

*

Στο λεωφορείο, μια γριά εμφανώς άπορη και πιθανότατα άστεγη μονολογεί δυνατά εν είδει κηρύγματος. Παλιά, πολύ παλιά, όταν ακόμα ο Ηλεκτρικός είχε γκρίζα βαγόνια (και κάποια ξύλινα), κάπου κάπου έμπαινε ένας μπάρμπας με χαρτοφύλακα στη μασχάλη, καλησπέριζε ευγενέστατα την ομήγυρη και άρχιζε το κήρυγμα για τις αμαρτίες μας, που πάμε κατά διαβόλου, «με την ατομική ενέργεια, και με την πυρηνική ενέργεια» (αυτό το εν δια δυοίν το θυμάμαι πολύ καλά). Τώρα η γριά καταφέρεται κατά των μεταναστών, που τους φέρνουν επίτηδες, που τρώνε τη σειρά στα συσσίτια, που είναι μέρος καταχθόνιου σχεδίου. Οι στριμωγμένοι επιβάτες σιωπούν, αλλά ο κόμπος στο στομάχι σε προειδοποιεί ότι μπορεί να μιλήσουν, και δεν ξέρεις τι θα σου φανεί χειρότερο: να συμφωνήσουν, ή να κοροϊδέψουν την τρελή φτωχή. Μια μέρα πριν φύγω από την Αθήνα έβλεπα για πρώτη φορά το Αυγό του φιδιού του Μπέργκμαν: η εικόνα του σχεδόν υπνωτισμένου πλήθους τη νύχτα που με γυμνά χέρια διαμελίζει ένα νεκρό άλογο και πουλάει το κρέας είναι βέβαια μακριά, για κάποιο λόγο όμως φαντάζει κοντινή πια.

*

Και μέσα σ’ όλα, η είδηση των ημερών είναι ο πρόσφατος (πρόσφατος;) θάνατος του Μπιν Λάντεν. Πόσο ξεπερασμένη ακούγεται όμως, πόσο όλα ακούγονται ξεπερασμένα εν τω γεννάσθαι πια. Τον τελευταίο καιρό η ιστορία τρέχει πιο γρήγορα απ’ ό,τι προλαβαίνουν οι άνθρωποι, ακόμα και οι ισχυρότεροι. Συνέπεια, η μνήμη να είναι εξαιρετικά κοντή: ποιος θυμάται τι λεγόταν πριν ένα μήνα για τη Λιβύη, ποιος θυμάται για την Πορτογαλία ξέρω γω.

*

Χάρη σε μια ακόμα συζήτηση για τους Ατενίστας μπήκα στην πρίζα να βρω την πατρότητα της περίφημης φράσης η αισθητική είναι η ηθική του μέλλοντος. Στο ελληνικό γκουγκλ, η φράση αποδίδεται στο Γκόρκι, στο Νίτσε, σε «κάποιον», μια φορά στον Γκόρκι και το Νίτσε (sic). Στο αγγλικό (ethics is the aesthetics of the future), ο Γκόρκι επιζεί, ο Νίτσε εξαφανίζεται, εμφανίζεται δε ο Γκοντάρ, αλλά και ο  Ένγκελς και ο Λένιν (και τα δύο δια χειρός Λώρι Άντερσον παρακαλώ). Μύλος δηλαδή. Στο περί Γκοντάρ λινκ μου άρεσε η φράση του Ελβετού ότι «μπορείς να διαλέξεις την ηθική ή την αισθητική, αλλά όποια από τις δυο και να διαλέξεις θα βρεις την άλλη στο τέλος του δρόμου».

*

Και όμως, παρ’ όλα αυτά, προσωπική ευφορία. Αυτό για να μην ανησυχείτε που εξαφανίζομαι.

Read Full Post »