Έτυχε τα χριστούγεννα να δίνει μια εφημερίδα τα Ελληνικά παραμύθια του Γ. Α. Μέγα, σειρά πρώτη, σειρά δευτέρα, εικονογράφηση του Κόντογλου και του Ράλλη Κοψίδη. Παλιά και σχεδόν ξεχασμένα αναγνώσματα των παιδικών χρόνων –τι καλύτερο για τις περίφημες μακριές νύχτες του χειμώνα.
Μερικές φορές υπάρχει μια ελαφριά φρίκη, σαν τις παλιές ταινίες τρόμου: όταν η κακομοίρα καθόταν να κεντήση, εκατέβαιναν τα κάδρα με τις φιγούρες από τον τοίχο και της άρπαζαν το μαργαριτάρι και την εβασάνιζαν. Άλλες φορές απλά γελάς, όπως για παράδειγμα όταν αφού μαθευτεί πώς η όμορφη και καλή ηρωίδα έφτιαξε από σιμιγδάλι τον κυρ Σιμιγδαλένιο και του έδωσε ζωή με προσευχές, η βασίλισσα προσπαθεί να τη μιμηθεί: Μα για προσευχή έλεγε βλαστήμιες, κι απάνω στις σαράντα μέρες μούχλιασε ο άνθρωπος και τον πέταξαν. Άλλοι κακοί, βέβαια, έχουν πιο τραγικό τέλος: χύμηξαν όλοι οι δαιμόνοι καταπάνω του, τον κατέβασαν απ’ τη γκορτσιά και τον καταξέσχισαν. Αυτό ήταν το τέλος του και μη χειρότερα.
Εκείνο όμως που πιο πολύ μ’ αρέσει, είναι κάτι μυστικά τοπία, έξω από τον κόσμο, πέρα από κι εγώ δεν ξέρω τι βουνά και ρουμάνια. Πήγε, πήγε… Ένα πρωί έφτασε στην άκρα του κόσμου. Πέρα απ’ τα σύνορα του κόσμου βλέπει τ’ άλογο κάτι και γυάλιζε στον ήλιο […] Βγαίνουν απ’ τον κόσμο τούτο, πάνε κοντά. Και μετά από πολλές τραγικές περιπέτειες, που προφανώς κλονίζουν την πίστη του ήρωα στους ανθρώπους: Η έμορφη του κόσμου με τις μαγείες που ήξερε, τραβάει πάλι τον πύργο με τα χρυσά κλαδιά, τον παίρνει, μακραίνει από τον κόσμο, τον πάει στον τόπο που ήταν πρώτα. Και άλλη μια ηρωίδα, από κείνες που λιώνουν τρία ζευγάρια σιδερένια παπούτσια, τόπο παίρνει, τόπο αφήνει, αλάργεψε πολύ απ’ τον κόσμο και πάει και βρίσκει του φεγγαριού τη μάνα.
Τα περισσότερα όμως συμβαίνουν κάτω από τη γη. Από το πολύ απλό και σχεδόν κωμικό: εκεί που μάζευε τα χόρτα, είδε μια μεγάλη βρούβα κ’ έτρεξε με χαρά να τη βγάλη. Την τράβηξε, αλλά δεν έβγαινε κ’ έβαλε όλη τη δύναμή του να την ξεριζώση. Εκεί όμως που την τραβούσε, παρουσιάζεται άξαφνα απομέσα από τη γη ένας αράπης και του φωνάζει άγρια: «ε, γέροντα, γιατί τραβάς τα μαλλιά μου;» Μέχρι μια ολόκληρη σειρά παραμυθιών, όπου τραβάς ένα χαλκά και ανοίγει ένα πηγάδι και μέσα έχει σκάλες και κατεβαίνεις. Κατεβαίνεις, και υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος, με δάση, βασίλεια, πηγές και δράκους· και αυτός ο κόσμος δεν είναι ακριβώς υπόγειος, δηλαδή ξερωγώ σκεπασμένος σαν σπηλιά: όχι, διότι ο μόνος τρόπος για να φύγεις –θυμάστε;– είναι να εφοδιαστείς με τις κατάλληλες προμήθειες (που ποτέ δεν φτάνουν) και να καβαλήσεις έναν αετό, ο οποίος θα σε πάρει ψηλά κι όλο ψηλότερα μέχρι να βγεις στον απάνω, τον δικό μας κόσμο. Μα να είναι άραγε ο ίδιος δικός μας κόσμος; Ή, σαν το τραγούδι, λείπει απάνω ο ουρανός, και ο ήρωας έχει ήδη πεθάνει;
(Αξίζει, θαρρώ, να το αφιερώσω στον dpant, που ψάχνει εδώ γλυκειά θαλπωρή, ξύλα που τρίζουν στο τζάκι και τέτοια)
Κυριακάτικο πρωινό με νοτιά, Δύτη, παραμύθια και κυβέρνηση της αριστεράς. Ψήθηκα
Καλημέρα, εδώ στα ξένα έχει παχύ χιόνι έξω, καιρός για παραμύθι λοιπόν, κι ας μην έχω τζάκι.
Καλημέρα! Νοτιάς εδώ, χιόνια εκεί –να διευκρινίσω όμως (aqua) ότι δεν είχα καμία απολύτως πρόθεση να σχολιάσω την επικαιρότητα, μάλιστα γιαυτό διάλεξα και μια σχετικά ουδέτερη μέρα για ένα ποστ που λίγο-πολύ ήταν έτοιμο εδώ και καιρό. 🙂
θησαυροι ανειπωτοι 🙂
…ανείπωτοι, και όμως κάποιος τους διηγήθηκε 🙂
Το ζητημα (και μεγαλο, δεν λυνεται εδω βεβαια 🙂 δυτη, το ξερω, αλλά επειδη «τσιμπησες» το λεω…) ειναι ακριβως πόσο τα «ειπωμενα» καταγραφτηκαν (και πόσο μπορουν να καταγραφουν) σωστα (=πιστά), σε ολες τους τις εκδοχες, κατα καιρους. Το ιδιο προβλημα βεβαια υπαρχει και για τα «δημοτικα τραγουδια».
Εχουμε παντα μια εκδοχη – του τυχοντα (μαλλον τυχουσης) τελευταιας αφηγούμενης – και καμιά φορα την πιο «ακινδυνη» / και βεβαιως και την «δυνατοτητα» ή «προθυμία» τού ακούοντα και καταγράφοντα, τί θα «διαλεξει» να ακουσει /
(μικρο παραδειγμα: απο τα «των αδελφων γκριμ» εχουμε καταγραμμενες σκηνες (τιμωριας) απιστευτης σκληροτητας (πχ η τιμωρια των αδελφων και της μανας στην «σταχτοπουτα», με τα καυτα σιδερενια παπουτσια) που στην πορεια, και κατα την «μπεστ-σελεροποιηση» των παραμυθιων, εξαφανιζονται…
προσωπικά πιστευω οτι η αρχικη «ιδεα» ή «εμπνευση» πρεπει να αναζητειται, οπως η «αληθεια» ενος ονείρου…
Α ναι βέβαια. Και η έκδοση του Μέγα που αντέγραψα εδώ είναι εκπεφρασμένα προορισμένη (και αποκαθαρμένη, το λέει κι ο ίδιος δηλαδή) για παιδιά. Στις σημειώσεις του τέλους έχει τις παραπομπές στις «γνήσιες» εκδοχές (καταγραφές του λαογραφικού αρχείου κλπ), αλλά έχω την αίσθηση ότι για τις πραγματικά άγριες μορφές θα έπρεπε να πάμε πολύ πιο πίσω, ένα-δυο αιώνες δηλαδή.
και επιπλεον (αυτο που μ εχει απασχολησει) δεν θα βρουμε (ή σπανιως θα βρουμε, και παλι «παγωμενες» σε μία δεδομενη εκδοχη) τις διαφορετικες αφηγησεις, με ολες τις ιδιομορφιες που προσθετε η καθε ιδιοσυγκρασια (και η καθε, ασφαλως, ανα τις εποχες, αποδεκτη παρεκκλιση)
Πολύ όμορφη αυτή η συλλογή του Μέγα. Αν δεν κάνω λάθος, ο δεύτερος τόμος κυκλοφόρησε πολλά χρόνια μετά τον πρώτο -που πρέπει να είχε βγει τη δεκαετία του 1920- σε εικονογράφηση Κοψίδη μόνο. Επειδή κυκλοφορούν και σε διάφορα κατεβασάδικα, τα είχα φορτώσει στο τάμπλετ και τα διάβαζα στην ανιψιά μου που τρελαίνονταν. Φυσικά τα πήρα κι εγώ με την προσφορά της εφημερίδας (όχι, ούτε εγώ θα πω ποια είναι, κι ας την αγόρασα μόλις σήμερα που έδινε κάτι πολύ καλό!).
Αυτός ο Τσιρτσώνης(;) μεγάλη μούρη!
Σ´ευχαριστώ πολύ για την αφιέρωση καλέ μου δύτη!
Ρίξε ακόμα ένα κούτσουρο στη φωτιά, να ζωντανέψουν στο τρεμοφέγγισμα τα κάδρα με τις φιγούρες από τον τοίχο
Είμαστε σίγουροι ότι το θέλουμε αυτό; 🙂
Πολύ ωραίο κ. Δύτη. Μας ταξιδέψατε. Η πρώτη μου αντίδραση ήταν : γαμώτο, το έχασα (για την προσφορά της εφημερίδας λέω).
Εγώ έχω αυτό http://www.biblionet.gr/book/39857/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AC_%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BC%CF%8D%CE%B8%CE%B9%CE%B1 το οποίο :
α) Δυστυχώς δεν έχει Κόντογλου, β) Δίνει πιστή καταγραφή των παραμυθιών, σε σχέση με τα βίαια μοτίβα που λέγατε πιο πάνω. Θυμάμαι αρκετές μητροκτονίες και παιδοκτονίες, ελπίζω να μην το μπερδεύω με τίποτα άλλο. Το βράδυ αν προλάβω θα το κοιτάξω και θα μεταφέρω κάτι. Για να πω και την παρόλα μου, πιστεύω ότι τα παραμύθια αυτού του είδους είναι πολύ καλύτερη εισαγωγή των παιδιών στον πραγματικό κόσμο, σε σύγκριση π.χ. με τα χαζοχαρούμενα ντίσνευ.
Α, να, βρήκα ένα ωραίο από το γούγκλη : http://www.paidika.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=1635&Itemid=83. Αδερφός βγάζει τα μάτια αδερφού για ένα στοίχημα και στο τέλος πέφτει νεκρός. Το ερώτημα του τίτλου του παραμυθιού μένει λίγο μετέωρο μετά από όλα αυτά.
Χα! κοίτα να δεις! Αυτό είναι το παραμύθι που στη βερσιόν του Μέγα τελειώνει με τους δαιμόνους που τον κατέβασαν απ’ τη γκορτσιά και τον καταξέσχισαν. Αυτό ήταν το τέλος του και μη χειρότερα. Υποτίθεται ότι ο κακός αδελφός πάει να ακούσει κι αυτός τη διαολοσύναξη αλλά -φυσικά- κάτι κάνει λάθος.
Α, μάλιστα, ακόμα πιο ωραίο. (τη γκορτσιά πρέπει να πω ότι δεν την ήξερα, τη γούγκλαρα πρώτα).
Κάτι ρώσικα παραμύθια που είχα διαβάσει παλιά, μου ‘καναν εντύπωση που είχαν πολύ Matrix μέσα τους. Είχαν, ας πούμε, μια διαφορετική τοπολογία. Όχι «τραβάει τον χαλκά κι ανοίγει η είσοδος για τον κάτω κόσμο», αλλά π.χ. «ο χωρικός σπάει το καρύδι και βγαίνει από μέσα μια στολισμένη άμαξα με άλογα». Κι άλλα που δεν τα θυμάμαι τώρα (νομίζω, μέσ’ στην κουφάλα του δέντρου βρήκε μια ολόκληρη πολιτεία κ.λπ.). Matrix κατάσταση.
Χα! Για δες τι θυμήθηκα εγώ: μια Δημιουργία τοποθετημένη ακριβώς δίπλα απ’ αυτήν εδώ, τόσο κοντά, ώστε να αλληλεπικαλύπτονται στα πολλά σημεία όπου η μεμβράνη ανάμεσα στους κόσμους έχει γίνει πολύ λεπτή και διαπερατή (σελ. 643), ή αλλιώς: Ήταν θεωρητικά δυνατόν, όπως του έδειξαν χωρίς καμία αμφιβολία, να πάρει κανείς μια σφαίρα σε μέγεθος μπιζελιού, να την κόψει σε αρκετά κομμάτια με πολύ συγκεκριμένο σχήμα, και να τα επανασυναρμολογήσει φτιάχνοντας μια άλλη σφαίρα στο μέγεθος του ήλιου (…) «Δεν καταλαβαίνετε τι σημαίνει αυτό; Εκείνοι οι ινδοί μυστικιστές, οι θιβετιανοί μοναχοί, και τα λοιπά, είχαν δίκιο, ο κόσμος που νομίζουμε ότι ξέρουμε μπορεί να τεμαχιστεί και να επανασυναρμολογηθεί σε πάμπολλους κόσμους, ο καθένας τους εξίσου πραγματικός με αυτόν εδώ» (σελ. 1226).
Πάντως τέτοια, με καρύδια που από μέσα βγαίνει το σούπερ φόρεμα με τον ουρανό και τ’ άστρα, βρίσκεις και στα ελληνικά παραμύθια.
عيد ميلاد سعيد سيد غواص!
شكرا لك، طفل جديد على الكتلة! 🙂