Διαβάζοντας έπεσα σε αυτό το ωραίο, μέχρι και συγκινητικό ξόρκι, γραμμένο σε μεσαιωνικά αγγλικά γύρω στα μέσα του 10ου αιώνα:
Κύστη, κύστη, μικρή κύστη
Εδώ ούτε θα χτίσεις ούτε θα διαλέξεις κατοικία
θα πας προς τον βορρά, προς το επόμενο βουνό
εκεί, κακομοίρα, έχεις έναν αδελφό.
Θα σου βάλει ένα φύλλο πάνω στο κεφάλι
κάτω απ’ το πόδι του λύκου, κάτω απ’ το φτερό του αετού,
κάτω απ’ το νύχι του αετού, για να ξεραθείς για πάντα.
Είθε να διαλυθείς σαν κάρβουνο στο τζάκι
να ξεραθείς σαν βρομιά στον τοίχο
να στεγνώσεις σαν το νερό σ’ ένα κουβά
να μικρύνεις ίσαμε ένα κόκκο λινάρι
μικρότερη απ’το γοφό ενός ψύλλου
να γίνεις τέλος τόσο μικρή, που πια δεν θα είσαι τίποτα.
Σχεδόν τη λυπάσαι τη μικρή κύστη. Όχι μόνο: έχεις την αίσθηση ότι κι ο μάγος, ο εξορκιστής τέλος πάντων, τη λυπάται· τι να κάνει όμως.
(J.-P. Boudet, Entre science et nigromance. Astrologie, divination et magie dans l’Occident médiéval (ΧΙΙe-ΧVe siècle), Παρίσι, Publications de la Sorbonne, 2006, σ. 120-121)
ο δύτης των νιπτήρων 
Πολύ καλό!
Μικρότερη απ’ το γοφό ενός ψύλλου,, λοιπόν.
Μου θύμισε μια συνάδελφο που όταν ήθελε να πει ότι ασχολούμαστε με ψιλολόγια έλεγε «τωρα κοιτάζουμε τις αιμορροϊδες της μύγας»
Υπέροχο! Αλλά πιο σημαντικό ότι το μοιράστηκε μαζί μας.
Μια και είμαι καθ’ ύλην αρμόδιος, δεν το βάζεις και στο πρωτότυπο για να το χρησιμοποιώ, μην μπαίνω στον κόπο να τις χειρουργώ
Καλημέρα! Λεώνικε δυστυχώς δεν μπορώ να σε ικανοποιήσω γιατί κι εγώ μετάφρασα από δεύτερο χέρι, από τα γαλλικά. Το πρωτότυπο βλέπω πρέπει να είναι εδώ – ή ίσως και εδώ να είναι γαλλική απόδοση: Anne Berthoin-Mathieu, Prescriptions magiques anglaises du Xe au XIIe siècle. Etude structurale, 2 τ., Παρίσι 1996, τ. 1 σελ. 214-217.
Δεν πειράζει, Δύτα μου
Θα συνεχίσω την ιατρική όπως την έμαθα… με νυστέρια και βελόνες.
Καλημέρα
Δύτη, καλημέρα. Ωραία η ανάρτηση.
Σου έχω ένα ενδιαφέρον θεωρητικό μεταφραστικό πρόβλημα. Ο όρος κύστη, που είναι και βασικό στοιχείο στο ξόρκι, εμφανίζεται στην αγγλική ιατρική ορολογία κατά τον 17ο-17ο αιώνα, που σημαίνει ότι εάν το ξόρκι είναι του 10-12ου αιώνα, ο εν λόγω όρος δεν έχει αποκτήσει ακόμη την τωρινή του έννοια. Δηλαδή, κύστη ως λέξη με ιατρική (ή παραϊατρική) σημασία δεν υφίσταται.
Βέβαια, ως ελληνικός ιατρικός όρος, αν πιστέψω το διαδίκτυο γιατί δεν έχω πρόσβαση σε σχετικά λεξικά, υπάρχει ήδη απ’ τον Γαληνό (αν και δεν ξέρω κατά πόσο χρησιμοποιούνταν με τον ίδιο τρόπο), πράγμα που ενδεχομένως μας νομιμοποιεί να τον χρησιμοποιήσουμε ως απόδοση για σύγχρονους αναγνώστες. Αλλά με αυτό τον τρόπο, μάνι-μάνι, δεν προκύπτει αναντιστοιχία με την εποχή του αρχικού κειμένου; Δεν είναι μεταφραστικός αναχρονισμός;
Υπόψη ότι το σχόλιο δεν στοχεύει στο να υποβαθμίσει την μετάφραση σου, αλλά διατυπώνεται ως γενικότερος προβληματισμός.
*Διόρθωση: (…) εμφανίζεται στην αγγλική ιατρική ορολογία κατά τον 17ο-18ο αιώνα (…).
Χμ, ωραία παρατήρηση. Η πηγή μου (το βιβλίο του Boudet) γράφει kyste, petit kyste, αλλά όπως λέω είναι μετάφραση από τα μεσαιωνικά αγγλικά. Όποιος μπορεί να εντοπίσει το βιβλίο ή τη διατριβή της Berthoin-Mathieu ίσως μας διαφωτίσει για το πρωτότυπο.
Δύτη μας, εδώ είναι το ξόρκι. Wen (ή wenn) η κύστη.
Wenne, wenne, wenchichenne,
her ne scealt pu timbrien, ne nenne tun habben
ac þu scealt north conene to þan nihgan berhge.
þer þu havest, ermig, enne broþer.
He þe sceal legge leaf et heafde.
Under fot wolmes, under veþer earnes,
under earnes clea, a þu geweornie.
Clinge þu alswa col on heorþe,
scring þu alswa scesne awage,
and weorne alswa weter on ambre.
Swa litel þu gewurþe alswa linsetcorn,
and micli lesse alswa anes handwurmes hupeban
and alswa litel þu gewurþe þet þu nawiht gewurþe.
http://books.openedition.org/pup/3387
Και εδώ (υπάρχουν αρκετά σχετικά στο ίντερνετ).
https://en.wikipedia.org/wiki/Against_a_Wen
Καλά, είσαι απίστευτος!
Θα διορθώσω και τη δική μου μετάφραση τώρα, έχει πιο πολύ ρυθμό με δυο κύστες πριν την κυστούλα.
Τι βρίσκει αυτός ο Σπύρος!
Είναι ωραίο πράμα να γράφονται ποιήματα για απλά καθημερινά «πεζά» πράγματα! Από φίρμες, μούρχονται πρόχειρα οι τηγανιτές πατάτες του Νερούντα.
(είχα γράψει κι εγώ (για μια αυτοαναφορά ζούμε σε τούτη την ηλεπλάση!) καποτε στου Σαράντ ένα βαθύ κι αγαπησιάρικο ποίημα για την αλλοτριωμένη σκυροδέτηση… αλλά μόνο στο Γίγα Βουλάγξ άρεσε)
Κι εγώ στο βρήκα: https://sarantakos.wordpress.com/2011/08/23/mpelles/#comment-78760
🙂
Για να ξαναπιάσω αυτό που έλεγα παραπάνω, τώρα που υπάρχει το αρχικό κείμενο:
Συγκρίνοντας με τον ορισμό του wen (απ’ τη βίκι), τα (οιονεί) ισοδύναμα στο Λεξικό Κριαρά (στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα) είναι βουζούνι / βυζούνι / βουζούνα, γλυκύς, έμπυο, καρφίο (ν), κι αναφέρεται και το μαυροτήγανον (η αρρώστια άνθρακας, το κακό σπυρί).
Τώρα, όσον αφορά την μεταφραστική μεθοδολογία της ίδιας περιόδου, υπάρχουν πηγές, αλλά είναι ζήτημα που μάλλον υπερβαίνει τον σκοπό της ανάρτησης.
(Υπάρχει, βέβαια, και το άλλο ζήτημα: άραγε πιάνουν τα ξόρκια σε μετάφραση;)
Λες να το κάνω: «σπυρί, σπυρί, σπυράκι», να είναι και προς τιμή του Σπύρου;
🙂
Ε, υποθέτω το βυζούνι, βυζούνι, βυζουνάκι είναι παρεξηγήσιμο εκτός βυζαντινολόγων 😀
Καθυστερημένα, μια (παλαιοεβραϊκή) συνεισφορά στη συγκριτική ξορκολογία, εδώ εισαγωγικά και με ωραίες εικόνες: http://asorblog.org/2018/01/09/early-jewish-magic/ , κι εδώ με πιο πολλά λόγια: https://kavvanah.wordpress.com/2017/06/04/interview-with-yuval-harari-jewish-magic-before-the-rise-of-kabbalah/ – από ένα συγραφέα που έγινε βεντέτα για άσχετους λόγους.
Χμ, γράψε λάθος, άλλος είναι τελικά…
Τι ωραία! (όταν προλάβω θα γράψω και το λάθος 😉 )
Τα μαγικά σημαδάκια στο έγγραφο κάτω-κάτω, που τελειώνουν σε κυκλάκια, είναι τα λεγόμενα caractères à lunettes και είναι χαρακτηριστικά της ιουδαϊκής (όπως βλέπω), ισλαμικής και χριστιανικής μαγείας του 12ου-13ου αιώνα, αν δεν κάνω λάθος συνδέονται με την ανάδυση της αστρικής μαγείας. Ευελπιστώ να γράψω περισσότερα/ακριβέστερα το απόγευμα.
Γράψε λάθος κι από μένα αν και θα το ξανατσεκάρω: Les « caractères à lunette » sont également présents : il s’agit de caractères dont les extrémités sont serties de petits cercles. On en trouve dès l’Antiquité, par exemple sur des talismans de l’Égypte antique.
https://djinns.hypotheses.org/84#more-84
Στα όρη στ’ άγρια βουνά! Τι μου κάνεις τώρα!
Θυμήθηκα το γέλιο που έριχνα προχτές μόνος μου στο αυτοκίνητο ακούγοντας τη Δόνια Ροσίτα του Λόρκα.
Έχω αυτά τα δισκάκια που έδινε η Ραδιοτηλεόραση με εκείνες τις υπέροχες, συχνά, μεταφορές θεατρικών στο ραδιόφωνο και τα βάζω όταν κολλάω στην κίνηση.
Πικραίνεται η παραμάνα που ο αρραβωνιαστικός παρατάει τη δόνια Ροσίτα και ξεστομίζει ένα χείμαρρο από κατάρες για το λεγάμενο
(Ιδού το πρωτότυπο:
Por el ajonjolí,
por las tres santas preguntas
y la flor de la canela,
tenga malas noches
y malas sementeras.
Por el pozo de San Nicolás
se le vuelva veneno la sal. )
Εκεί που έσκασα στα γέλια ήταν με το «στην πηγάδα τ’ Αϊ-Νικόλα»!
Μα είναι δυνατόν;! Όλα όσα αράδιαζαν μου φαίνονταν αταίριαστα για κατάρες αλλα και τ’ Αϊ-Νικόλα;! Μόνο θετικές συνδέσεις μπορώ να φανταστώ μ’ αυτό τον άγιο.
Αν όμως πρόκειται για συγκεκριμένη πηγάδα που απλώς τυχαίνει να έχει αυτό το όνομα…
Μήπως η πηγάδα του Μελιγαλά δεν έχει όνομα μέλι-γάλα;
Ή και σήραγγα ορυχείου όπως εκείνες όπου συμβαίνουν τρομερά δυστυχήματα.
(Οι πολιτικοποιημένοι μπορεί να ξέρουν και το En el pozo María Luisa που έγινε ύμνος των συνδικαλιστών ανθρακωρύχων)
Και να τι βρίσκω:
https://elpais.com/diario/1982/06/02/economia/391816829_850215.html