Ένας καδής σπάει πλάκα

Πιστέψτε το ή όχι, ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι ο Δύτης κλείνει σήμερα εφτά χρόνια ζωής. Κάπως να το γιορτάσουμε, είπα, μη γράψεις πάλι τα ίδια, πάλι ότι είμαστε στο ρελαντί αλλά εδώ, ευχές και τα λοιπά, έξι φορές μέχρι τώρα βαρέθηκε ο κόσμος. Και μετά σκέφτηκα ότι στο ξεκίνημά του ο Δύτης είχε βάλει σκοπό να κοινοποιήσει τα μικρά περίεργα των αγαπημένων του Οθωμανών: να όμως που ο έβδομος χρόνος πέρασε χωρίς ούτε ένα από αυτά τα minima orientalia. Ε, ιδού λοιπόν κάτι που βρήκα πρόσφατα:

Η ιστορία αρχίζει σα μυθιστόρημα του Ιούλιου Βερν, διότι ο Γκότφριντ Χάγκεν, ερευνητής που εξέταζε το αυτόγραφο κείμενο του Τζιχαν-νουμά, «καθρέφτη του κόσμου» ή αλλιώς της παγκόσμιας γεωγραφίας του σπουδαίου Κιατίπ Τσελεμπή, βρήκε ανάμεσα στα φύλλα του χειρογράφου ένα χαρτί. Εντάξει, δεν είχε τον κώδικα του Άρνε Σάκνουσεμ, είχε όμως κάτι άλλο: από τη μια μεριά, ένα πρόχειρο σκίτσο της λίμνης Αχρίδας, με την ομώνυμη πόλη, το Μοναστήρι, τη Στρώμνιτσα και τις άλλες γύρω πόλεις. Το χάρτη συνόδευε ένα δίστιχο κάποιου ποιητή της Αχρίδας, του Αμπντουλαζίζ Τσελεμπή:

Τα δώρα της Αχρίδας είναι τρία, όπως έχουν πει άνθρωποι με γούστο

Η λίμνη, ένα, τα ψάρια, δύο, και τρία τα διάφορά της φρούτα.

Αυτά στο πίσω μέρος. Το χαρτί είχε χρησιμοποιηθεί σαν πρόχειρο, διότι από την άλλη πλευρά υπάρχει ένα κείμενο με όλα τα χαρακτηριστικά ενός ιεροδικαστικού εγγράφου. Ακόμα και την επικύρωση του καδή:

Ό,τι αναφέρεται εδώ αντιγράφηκε με την έγκρισή μου. Ο υπογεγραμμένος ταπεινός Αϊντινζαντέ Μεχμέτ γιος Μεχμέτ, ας τον συγχωρήσει ο Θεός, ιεροδίκης της θεοφρούρητης Αχρίδας.

Ο λόγος της καταγραφής του παρόντος εγγράφου είναι ο εξής: Όταν αυτός ο ταπεινός [εγώ] ήταν ιεροδίκης στην παραδείσια πόλη της Αχρίδας, στο μπεηλερμπεηλίκι της Ρούμελης, ο πρώην διοικητής του Τεμεσβάρ Αλή Πασάς, που ζούσε τώρα στην εν λόγω πόλη, οργάνωσε ένα συμπόσιο και κάλεσε τον τότε καδή του Μοναστηρίου, Σεγίτ Αχμέτ Εφέντη, κάποιους πρόκριτους από το Μοναστήρι, καθώς και το καύχημα των ιεροδικών, Κιζιλμπάς-ζαντέ Αμπντουλκαντίρ Εφέντη και τον αδελφό του Αχμέτ Εφέντη, τον Αμπντουλαζίζ Αγά, τον Χαλίλ Αγά και κάποιους ιμάμηδες και ιεροκήρυκες στον κήπο του. Μαζί με το γευστικό φαγητό και τα υπέροχα ποτά σέρβιρε μερικά πιάτα με κεράσια· εκείνη τη στιγμή, ο εν λόγω Αλή Πασάς είπε: «Ακούμε ότι ο κόσμος λέει πως τα κεράσια της Αχρίδας είναι καλύτερα από εκείνα του Ρούμελι Χισαρί της Κωνσταντινούπολης. Απαιτώ ο καδής μας να ερευνήσει το ζήτημα, να το καταγράψει και να εκδόσει ιεροδικαστική πράξη, ούτως ώστε μετά από αυτό να τα γευτούμε». Το ζήτημα εξετάστηκε από τους δίκαιους Μουσουλμάνους που αναφέρονται στο τέλος του εγγράφου. Έφεραν μία ζυγαριά, την οποία κράτησε ο Μουσλή Τσελεμπής, κεχαγιάς του εν λόγω Σερίφ Αχμέτ Εφέντη, και όταν έβαλαν πάνω τα κεράσια το καθένα ζύγιζε μισό ρεάλι γρόσι. Ωστόσο ο προαναφερθείς Αμπντουλαζίζ Αγάς διάλεξε μερικά κεράσια, από τα οποία, όταν ζυγίστηκαν, άλλα ζύγιζαν μισό ρεάλι γρόσι συν δέκα άσπρα, άλλα δε έντεκα άσπρα. Ο Αχμέτ Πασάς όμως είπε ξανά: «Ξέρουμε μεν το βάρος, αλλά ας περιγραφεί και τεκμηριωθεί η γεύση, η γλυκύτητα, οι χυμοί και το χρώμα τους». Έτσι, οι παρόντες ειδικοί και κάποιοι που είχαν δοκιμάσει αυτά τα κεράσια αποφάνθηκαν, εν είδει μαρτυρίας, ότι: «Είναι εκατό χιλιάδες φορές ανώτερα από τα κεράσια του Χισάρ όσον αφορά το χρώμα, τους χυμούς και το μικρό μέγεθος του κουκουτσιού. Σ’ αυτό το γεγονός είμαστε μάρτυρες και αυτή εδώ είναι η μαρτυρία μας». Αφού ελέγχθηκαν και βεβαιώθηκε ότι ήταν ικανοί για να δώσουν νόμιμη μαρτυρία, η μαρτυρία τους έγινε δεκτή, και μετά από αίτημα του Πασά το παρόν έγγραφο καταγράφηκε ως απόδειξη των συμβάντων στο ιεροδικείο και του ενεχειρίστηκε ώστε να το παρουσιάσει σε ώρα συζήτησης και διαφωνίας. Την 15η Ζιλκαντέ 1039 [26 Ιουνίου 1630]

Οι μάρτυρες της υπόθεσης: Σεγίτ Αχμέτ Εφέντης, καδής Μοναστηρίου· Χαλίλ Αγάς· Αλή Αγάς· μουντερίσης [καθηγητής] Χουσεΐν Τσελεμπής·  τιμαριούχος Σουλεϊμάν Μπέης· Μουστεντάμ, αναπληρωτής ιμάμης.

Το έγγραφο είναι πανομοιότυπο στο ύφος και στις τυπικές εκφράσεις με ένα κανονικότατο χοτζέτι, όπως άλλα που έχουμε δει εδώ, με κάποιες μικρές διαφορές (όπως το χαριτωμένο ώρα συζήτησης και διαφωνίας αντί για ώρα ανάγκης). Θα μπορούσε να είναι ένα γνήσιο χοτζέτι (στο κάτω-κάτω, από καθαρά τυπική άποψη ένα χοτζέτι είναι ακριβώς η καταγραφή μιας συνομιλίας ενώπιον του καδή)· θα μπορούσε όμως — και υποθέτω, θα ήταν πιθανότερο — να είναι μια παιγνιώδης αντιγραφή, μια οθωμανική έκφανση του homo ludens. Ίσως θυμάστε μια παρόμοια αίσθηση του χιούμορ στον Εβλιγιά Τσελεμπή, σύγχρονο πάνω κάτω του καδή μας. Εν πάση περιπτώσει, αυτό είναι το έγγραφο, βγάλτε τα συμπεράσματά σας. Δεν μπορώ να πω, βέβαια, αν συμφωνώ με την απόφαση του συμβουλίου όπως καταγράφηκε, μια και δεν έχω πάει στην Αχρίδα και δεν έχω δοκιμάσει τα κεράσια της.

Βέβαια, όπως έλεγε και ο ποιητής της Αχρίδας, υπάρχουν και τα ψάρια:

(πηγή: Gottfried Hagen, «The cherries of Ohrid«, στο Bill Hickman και Gary Leiser (επιμ.), Turkish Language, Literature, and History: Travelers’ Tales, Sultans, and Scholars Since the Eighth Century, Λονδίνο – Νέα Υόρκη 2015, σελ. 170-82).