Γράφει ένας αναγνώστης στο London Review of Books, τ. 35 αρ. 24, 19 Δεκεμβρίου 2013, για τη δίκη και καταδίκη ενός αγάλματος της Παρθένου Μαρίας, που έλαβε χώρα στο ουαλικό χωριό Χάρντεν το 946:
Σύμφωνα με ένα σαξονικό χειρόγραφο, η ιστορία διηγείται πως το άγαλμα, στημένο στο υπερώο της εκκλησίας, έπεσε στο κεφάλι της Πυργοδέσποινας του χωριού ενώ εκείνη προσευχόταν –και τη σκότωσε. Το άγαλμα συνελήφθη· κατηγορήθηκε για φόνο· παρουσιάστηκε ενώπιον ενόρκων· κρίθηκε ένοχο και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ωστόσο, καθώς επρόκειτο για την Παρθένο, οι χωρικοί αποφάσισαν να μην την κρεμάσουν, παρά να την αφήσουν στις όχθες του ποταμού Ντη «απ’ όπου θα μπορούσαν να δουν τι θα απογίνει, όπως και συνέβη· λίγο αργότερα, η παλίρροια ήρθε και παρέσυρε το εν λόγω είδωλο στα ρηχά… όπου και βρέθηκε την επόμενη μέρα, πνιγμένο και νεκρό».
Εντάξει, κάποιος άλλος ευσυνείδητος αναγνώστης παρατηρεί στο μεθεπόμενο τεύχος ότι «για να υπάρχει πυργοδέσποινα, θα πρέπει να υπάρχει πύργος», και κανένας πύργος δεν υπήρξε στη Βρετανία πριν από τα μέσα του 11ου αιώνα (μολονότι, βλέπω εδώ, είναι αδιευκρίνιστες οι απαρχές του κάστρου του Χάρντεν, ενδεχομένως από την εποχή του Σιδήρου). Αλλού διαβάζει κανείς πως αν η ιστορία ισχύει, πρόκειται για την πρώτη εμφάνιση ενόρκων στα βρετανικά νησιά.
Το κάστρο του Χάρντεν
Η αλήθεια είναι ότι η παλαιότερη και πιο περιεκτική πηγή που μπόρεσα να βρω, ένα άρθρο στο Archaeologia Cambrensis του 1873 (υπάρχει και μια σύνοψη εδώ), αναφέρεται μόνο σε μια ιστορία «που σώζεται στην ενορία από αμνημονεύτων χρόνων και λέγεται ότι αποτελεί μετάφραση ενός αρχαίου σαξονικού χειρογράφου». Από το άρθρο αυτό μαθαίνουμε το όνομα της πυργοδέσποινας (Lady Trawst, whose husband’s name was Seisyllt or Sitsyllt, a nobleman, and governor of Hawarden Castle), για την οποία ο συγγραφέας κάνει διάφορες υποθέσεις, καθώς και των ενόρκων. Μαθαίνουμε επίσης ότι το άγαλμα κρίθηκε επίσης ένοχο «μη ανταπόκρισης σε πολλά αιτήματα»· μάλιστα ένας ένορκος πρότεινε να το πνίξουν, «μια και ήθελαν βροχή».
Ναι, οι χωρικοί του ουαλικού χωριού δεν φτάνουν τους Εβραίους της Γαλικίας ή έστω εκείνον τον φουκαρά Ρουμάνο ληστή που μήνυσαν κοτζάμ Θεό (αν θυμάστε). Διακρίνει κανείς κάποιον απόηχο παγανισμού, να το πούμε έτσι· και όμως, παραμένει πάντα η πίστη σε κάποιου είδους συμβόλαιο, μια διαθήκη την οποία πρέπει να τηρούν αμφότερα τα μέρη. Η πίστη σε μια πρωτόγονη ελευθερία, τέλος πάντων.
Κι ο θείος του Προφήτη, αν θυμάμαι καλά, δεν είχε δώσει ένα σπαθί σε κάποιο άγαλμα τοπικής θεότητας και του ‘πε: «αν είσαι θεός, άντε, υπερασπίσου τον εαυτό σου»;
Ο πεθερός του, και τρίτος χαλίφης, ο Αμπού Μπεκρ, πριν μάλιστα γίνει μουσουλμάνος: Addressing an idol, Abu Bakr said «O my God, I am in need of beautiful clothes; bestow them on me». The idol remained indifferent. Then he addressed another idol saying «O God, give me some delicious food. See that I am so hungry». The idol remained cold. That exhausted the patience of young Abu Bakr. He lifted a stone, and addressing an idol said «Here I am aiming a stone; if you are a god protect yourself». Abu Bakr hurled the stone at the idol and left the Kaaba. Thereafter, he never went to the Kaaba to pray to the idols (δεν το ήξερα, ομολογώ, αλλά ο γούγλης είναι φίλος μας).
Πολύ ενδιαφέρον απόσπασμα. Νομίζω πως εδώ η κατάλυση του ιερού ταλαντεύεται κάπου μεταξύ αυθόρμητης συλλογικής βίας και τελετουργίας. Η βίαιη ομοθυμία που επιφέρει την κατα-δίωξη του αγάλματος-Καθάρματος (με την αρχαιοελληνική έννοια, αυτή του κακοποιού αντικειμένου που απορρίπτεται στη διάρκεια της τελετουργικής πράξης) προς αποκατάσταση της τάξης, ταυτόχρονα συντηρεί και (ανα)πλάθει την κοινότητα, επιφέροντας ενότητα και ισορροπία μέσω της εκδικητικής αυτής τιμωρίας. Περιστατικό αξιοσημείωτο, που, λαμβανομένης υπόψη της ιστορικής περιόδου, αφήνει με το ερωτηματικό αν(δεν) και με ποιο τρόπο θα στεκόταν η τοπική κοινωνία μπροστά στο ενδεχόμενο η φοβερή αυτή πράξη με τις ακραίες αντινομίες (θεοκτόνος / μητροκτόνος / απόγειο Ύβρης αλλά και συνάμα καθαρτική- και εντελώς αδιανόητη, ασφαλώς, για άλλες κοινωνίες της εποχής, πχ για ένα χωριό του Βυζαντίου) να εισαγάγει την κοινότητα σε ένα κύκλο βίαιης αμοιβαιότητας με αντίπαλο τέτοιου μεγέθους. Τελικά το Λυκόφως των Ειδώλων ίσως είχε ξεκινήσει νωρίτερα απ’όσο νομίζουμε 🙂
Θα ήταν πράγματι αδιανόητο σ’ ένα βυζαντινό χωριό; Η πολύ παγανιστική σχέση με τα εικονίσματα μας αφήνει να ελπίζουμε κάτι καλύτερο. 🙂
Πολύ ωραία, Δύτη, μάζεψε λοιπόν όλες αυτές τις ιστορίες και φτιάξε βιβλίο, που θα το πούμε, χμ, Θεοδικίες ίσως.
γοητευτικοί αυτοί οι Ουαλλοί, Δύτη !
(δεν ξέρω αν είχες διαβάσει (πριν πολύ καιρό είν’ η αλήθεια) ένα άλλο ενδιαφέρον πόνημα στο άλλο (το αμερικάνικο, το New York Review) που ασχολούνταν με το ότι οι Τυδώρ ήταν ουαλλική δυναστεία και κανείς τότε δεν τούς ανέφερε ως «τυδώρ» ακριβώς ίσως γι’ αυτό (αρχηγός τής δυναστείας ήταν ο μπαμπάς τού Ερρίκου τού 8ου, ένας σχεδόν πληβείος)
με την ευκαιρία πήγα κι έψαξα διάφορους συνδέσμους σου, αρχικά μού ‘κανε εντύπωση το ουαλλικό όνομα τού χωριού (αλλά η γλώσσα τους είναι έτσι κι αλλιώς πολύ μακριά από τα αγγλικά που ξέρουμε) και επίσης ότι το μέρος έχει διάσημους κατοίκους μεταξύ τών οποίων και η ωραιότατη και διασημότατη «λαίδη χάμιλτων»…
πάντως το επιχείρημα τού άλλου ευσυνείδητου αναγνώστη ότι «η ιστορία είναι ψεύτικη γιατί τότε δεν υπήρχε πύργος, και συνεπώς ούτε πυργοδέσποινα» (no castle is known anywhere in the British Isles in 946 or for a century later. A handful of castles were built by Edward the Confessor’s Norman favourites during his reign (1042-66), but the main era of castle-building in England began after the Norman Conquest in 1066. About five hundred castles had been built by 1100, though the evidence is either archaeological or from later documents: fewer than fifty are recorded in the Domesday Book (1086)) μού φαίνεται ότι μάλλον θέλει να τονίσει τη λογιοσύνη τού σχολιαστή : κτγμ δλδ δεν έχει σημασία ποια ακριβώς ήτανε η γυναίκα και ποιος ο τίτλος της, το θέμα είναι ότι ήταν μια από τις σημαντικές γυναίκες τού χωριού, κι έπεσε και την πλάκωσε το αποτέτοιο (εικόνα ή σταυρός)
απόηχο παγανισμού ; και λίγα λες (πάλι κτγμ) ! είμαστε ακόμα στις αρχές τού μεσαίωνα, καλά-καλά ούτε σεβασμός για την καινούργια θρησκεία δεν πολυ-υπάρχει (αλλά πού είναι ο Ρογήρος ;; )
δυο φορές έγραψα για την έλευση Μπουκανιέρου, και τις δυο μού το πέταξε έξω !
τεσπάν, αν τα εμφανίσει, ως μη ώφειλε, Δύτη αργότερα, μπορείς να σβήσεις όποιο θέλεις απ’ τα δυο
με την ευκαιρία, να πω ότι αυτό που λέει για τους βυζαντινούς μάλλον με βρίσκει σύμφωνη…
Για το 946 μιλάμε παίδες, τι..αρχές! μεσαίωνα
Και μετά την εικονόφιλη οικουμενική σύνοδο κανα αίώνα πριν, η όποια..παγανιστική σχέση με τα εικονίσματα είναι ήδη μακρινή ανάμνηση
Ε, καλά, δε θα τσακωθούμε κιόλας (κι ακόμα λιγότερο για τις περιοδολογήσεις), πάντως παγανιστική τη βρίσκω τη σχέση και στη συνέχεια, π.χ. με αχειροποίητα εικονίσματα που ταξιδεύουν από μόνα τους κι έχουν δικές τους θαυματουργές δυνάμεις, διαφορετικές από τις δυνάμεις άλλων εικονισμάτων.
Όχι βέβαια φίλε Μπουκανιέρο, μια χαρά τα λέμε από δω 🙂
Aπλά δε θεωρώ πως η δεισιδαιμονία και ο ανορθολογισμός είναι ίδιον αποκλειστικά του παγανισμού
Αυτά, ώρα μου πια να πάω για ύπνο. Καληνύχτα 🙂
Είδες, χάρη, θα βρισκόμαστε κάπου απρόσμενα αφού δεν κάθονται τα προγραμματισμένα… Ψιθύρισα κάτι παρόμοιο, για τον καθαρολόγο, στο αυτί του Δύτη.
…κι αφού το είπα αυτό, ας συμπληρώσω κι εγώ με ανάλογη διάθεση: 🙂 Τιούντορ, πα-να-πει Θοδωρής, ο μπαμπάς του 7ου και παππούς του 8ου, πατρώνυμο πούχε γίνει επώνυμο λίγες γενιές προηγουμένως. Όχι ακριβώς πληβείοι αλλά (ανερχόμενοι) μικροευγενείς το σόι τους.
ωραία Μπουκάν τα τακτοποιήσαμε 🙂
εντάξει πάντως, μικροευγενείς (σίγουρα όχι ταβερνιάρηδες!) αλλά εν πάση περιπτώσει καμία σχέση με κληρονομικές δυναστείες και τα τοιαύτα – εξ αυτού και η Ελισάβετ δεν (φαντάζομαι να) φώναξε ποτέ «εγώ είμαι μια-τού-Θοδωρή βρε» (μπαδεγουέη ωραίο αυτό για τον Θόδωρο…) όπως θα είπε πολλάκι η άλλη «εγω είμαι μια Στιούαρτ, ρε» (τρε σικ)
ωραίοι πάντως οι ουαλοί! μια δυναστεία φτιάξανε (αλήθεια με την Ελισάβετ δεν τέλειωσε, ή είχε και καμιά συνέχεια ; ) και τούς αλλάξανε τα φώτα των Άγγλων…
ως προς τον παγανισμό, μολονότι δεν είμαι καμιά ειδική (σε τίποτα δεν είμαι 😦 ) νομίζω πως (αυτό πάει και στον nektar) καθόλου γρήγορα δεν ξεμπερδέψαμε με τού λόγου του : θέλω να πω πως το ήθος (ή «συμβόλαιο», ή ό,τι άλλο) τού «όλα στα μέτρα μου, όλα ανθρώπινα, και ό,τι μέ πειράξει θα το τσακίσω» έχει βαθιές ρίζες και δικαιολογημένες (και δεν το θεωρώ τού λόγου μου δεισιδαιμονία)
«πολλάκις» βρε !
Είναι φοβερό πόσους αιώνες δικάζονται και καταδικάζονται τα αγάλματα- χωρίς να τους αναγνωρίζεται και το δικαίωμα υπεράσπισης ή απολογίας έστω.
Χαιρετώ σας όλους (και, nektar, καλωσόρισες και επισήμως!) —
ήθελα να πω ότι, έγραψα για παγανισμό σε σχέση με τα παραδείγματα του παλιότερου ποστ, με τους Εβραίους της Γαλικίας (όσο νάναι, άλλο να δικάζεις ένα άγαλμα και άλλο τον μοναδικό Θεό!!). Ο, ας πούμε, παγανισμός επιτρέπει ίσως ευκολότερα μια καταδίκη, ακόμα και μια τιμωρία (όπως στο ουαλικό χωριό, θυμάμαι όμως και κάτι άλλες περιπτώσεις όχι όμως και πού τις συνάντησα…). Το κοινό στοιχείο όμως, αυτό το συμβόλαιο, είναι εντυπωσιακό. Ίσως όχι και τόσο, αν σκεφτούμε τι σημαίνει διαθήκη, παλαιά και νέα.
Τι καλύτερο μετά από μια δύσκολη μέρα στη δουλειά από το να επιστρέφω στο εξαιρετικό αυτό μπλογκ 🙂 Ευχαριστώ πολύ Δύτη, και επισήμως συγχαρητήρια!
Ελπίζοντας θερμά να μη με θεωρήσεις ανάποδη που το κάνω από την πρώτη κιόλας φορά που σχολιάζω, να πω ότι διατηρώ επιφυλάξεις ως προς την ευστοχία της διαδοχικής (επεξηγηματικής 😉 παράθεσης των όρων »συμβόλαιο» και »διαθήκη» στη συγκεκριμένη περιγραφή ‘ ιδίως αν αναλογιστεί κανείς, κατά την προτροπή, τι σημαίνει »διαθήκη» κλπ. Κι όχι τόσο επειδή το »συμβόλαιο» (απ’όσο θυμάμαι αμυδρά από φοιτήτρια, αν και πάει πάνω από δεκαετία που τελείωσα) εύλογα είθισται να χρησιμοποιείται από διαφωτισμό κι έπειτα. Αλλά κυρίως γιατί η ισοτιμία, αμοιβαιότητα και σύγκλιση που εξυπονοεί η λέξη (χωρίς να είμαι νομικός, μου φέρνει στο νου ανθρώπους που συνδιαλέγονται και ενεργούν στο ίδιο ύψος τραπεζιού), έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τον όρο »διαθήκη». Ο οποίος παραπέμπει σε σχέση ιεραρχική (και μια και αναφέρθηκες στο μονοθεϊσμό, εξόχως πατριαρχική), το περιεχόμενο της οποίας συνίσταται σε μονομερή υπαγόρευση συγκεκριμένων όρων επιτακτικής βούλησης, την οποία ο αποδέκτης καλείται να υπηρετήσει (ή και να απορρίψει, επωμιζόμενος τις συνέπειες). Όσο για το γεγονός ότι δε θα επέλεγα να χρησιμοποιήσω τον όρο »παγανισμός» για να προσεγγίσω κανένα από τα περιστατικά που παρέθεσες, έχει να κάνει με τη ριζικά διαφορετική κοσμοαντίληψη μεταξύ των κοινωνιών (που ευχαρίστως να σχολιάζαμε, αλλά δε φταίνε σε τίποτα οι συναναγνώστες – συνομιλητές να υφίστανται τις σεντονιάδες μου)
Τι να πω βιβλιοθηκάριε, βρίσκω πολύ φοβερότερο το για πόσους αιώνες δικάζονταν (αν είχαν την τύχη) και καταδικάζονταν τα πιο ελεύθερα και προοδευτικά πνεύματα του καιρού τους, μέχρι τελικά να συντριβούν τα αγάλματα
Φίλη χάρη, ευτυχώς που δεν είμαστε ειδικοί – και μόνο η λέξη δημιουργεί βάσιμη υποψία βαρετών αναλύσεων 😉 Το περί δεισιδαιμονίας είχε να κάνει με την πίστη σε αχειροποίητα εικονίσματα κλπ που ανέφερε στο δεύτερο σχόλιο ο μπουκανιέρος (όχι στο περιστατικό του ουαλικού χωριού που ασφαλώς και είναι αξιοσημείωτο για την εποχή και ενθαρρυντικό, όπως, ας ελπίσουμε, συνάγεται από το αρχικό μου σχόλιο)
ωχ, το δεύτερο χαμόγελο είναι του μπλογκ, εγώ ένα απλό ερωτηματικό ήθελα να βάλω..
κι εγώ ωχ και σόρυ, που άλλαξα το φύλο τού nektarος 🙂 αλλά είχα φαίνεται καιρό νάρθω…
στ’ άλλα μού φαίνεται ότι συμφωνούμε !
(τιπ : για να μη σού πάρει τα » ; » ή » : » σα στοιχείο φατσούλας, πατάς ένα κενό ανάμεσα 😉 )
Α, ωραιότατη και αυτή η δίκη. Μου θύμισε την πτωματική σύνοδο (Synodus Horrenda) που διάβασα τελευταία και για την οποία έψαχνα κάποια βυζαντινή πηγή.
Μάλιστα, τα ποτάμια έχουν την τιμητική τους και εδώ, αφού ο Φορμόζος, τον οποίον είχαν πετάξει με βαρίδια στον Τίβερη, βγήκε σύμφωνα με τον θρύλο παγανιά στις όχθες και έκανε θαύματα.
Συνεχίστε ελεύθερα, ως γνωστόν απολαμβάνω τα σεντόνια. 🙂 Παραδέχομαι, nektar, ότι ίσως υπερέβαλα με τα περί διαθήκης (με επηρέασε κάτι σχετικό που γράφει ο Τόμας Μαν στον «Ιωσήφ και τα αδέλφια του», που ξαναδιαβάζω τώρα) –ας πούμε ότι τέτοια (συμβολαιακή, ξερωγώ) είναι η αντίληψη που δείχνουν μεμονωμένα παραδείγματα όπως το Χάρντεν ή οι Εβραίοι της Γαλικίας.
Mindkaiser, το ξέρω ότι έψαχνες! Κι εγώ από σένα τα έμαθα.
το γεγονός ότι το άγαλμα έπεσε ήταν θαρρώ επαρκής ένδειξη ότι όποιο θεϊκό περιεχόμενο το είχε εγκαταλείψει. Οπότε δεν εκδικαζόταν η παναγία αλλά η… πέτρα.
Εμένα μ’ εντυπωσιάζει η ταξική μεροληψία της ιστορίας: και γιατί δηλαδή δεν θεωρήθηκε η πτώση του αγάλματος ως θεϊκή τιμωρία που θα αποτελούσε ικανό έναυσμα για ένα λαϊκό ξεσηκωμό που θα κατέληγε στο κάψιμο του πύργου της πυργοδέσποινας, θανάτωση της οικογένειάς της και των υπόλοιπων πυργοδιάφορων (καθώς ο Κύριος θα είχε δείξει την έλλειψη εύνοιας προς αυτούς) και την εγκαθίδρυση λαϊκής κυριαρχίας στο χωριό; Αλλά βέβαια. Οι δικαστές φρόντισαν να αντιστρέψουν το πραγματικό νόημα του περιστατικού και, προσπαθώντας να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα, κατέληξαν στη γελοιότητα εκδίκασης του αγάλματος. Το ηθικόν δίδαγμα θαρρώ πως είναι προφανές: η δικαιοσύνη για να προστατέψει τα αφεντικά της δεν έχει ούτε ιερό ούτε όσιο.
Πάντως τα ονόματα των ενόρκων δεν δείχνουν ακριβώς δικαστές, μάλλον χωρικούς, αν πιστέψουμε τις αμφίβολες πηγές μας:
Hincot of Hancot, Span of Mancot,
Leech and Leach, and Cumberbeach.
Peet and Pate, with Corbin of the gate,
Milling and Hughet, with Gill and Pughet.
…που υποτίθεται καταγράφονται με σκοπό να κοροϊδέψουν (πόσο αργότερα άραγε;) τους Χαρντενιανούς:
The Jews their God did crucify,
The Hardeners theirs did drown,
’Cos, with their wants she’d not comply,
And lies under this cold stone.
Η’ ενδέχεται να επιβίωναν ακόμη στην εποχή επιρροές ρωμαϊκών λατρευτικών πρακτικών και νοοτροπίας τύπου do ut des – τόσοι αιώνες υπό το imperium κάτι θ’ άφησαν
Πάντως δε μένει αμφιβολία πως έπαιξε καθοριστικό ρόλο η εξέχουσα κοινωνική θέση της λαίδης (μια και μιλάμε για Βρετανία, τη γενέτειρα του κοινοβουλευτισμού και την πρώτη χώρα της νεώτερης ιστορίας όπου δικάστηκε βασιλιάς – με τα γνωστά αποτελέσματα που περιγράφουν εδώ οι monty pythons : http://www.youtube.com/watch?v=pwiztVCnjY0)
Εξαιρετίκ -κομ νταμπυντύντ- σενιόρ Μπούσο!
Τι τραβάνε τα καημένα τα είδωλα…
Κι όχι και σε τόσο μακρινές εποχές. Ο Τζώρτζυ Γουασινγκτόνος ο ελευθερωτής ορκίστηκε να μην πατήσει ποτέ το στιβαρό του ποδάρι σε εγγλέζικο έδαφος ,κι έτσι, όταν το 1921 η London’s National Gallery θέλησε να ανεγείρει ανδριάντα του προέδρου ,η πολιτεία της Βιρτζίνια(ς) απέστειλε έναν μετρικόν τόνον (χίλια χιλιόγραμμα δηλαδής) χώματος, για να σταθεί περήφανα πάνω σε αμερικάνικη γης ο Τζωρτζ! Χωρίς πλάκα! 🙂
-… γιατὶ τ᾿ ἀγάλματα δὲν εἶναι πιὰ συντρίμμια,
εἴμαστε ἐμεῖς. Τ᾿ ἀγάλματα λυγίζουν ἀλαφριὰ … καλή-
νύχτα.
Γιώργος Σεφέρης, Κίχλη
Κιντ, αυτό που λες το είχα μάθει μόλις χτες –όχι από σένα πάντως: http://www.futilitycloset.com/2014/01/21/standoffish/ 😉
Βασίλη, αδύνατο σ’ αυτή τη χώρα να αναφέρεις αγάλματα και να μη θυμηθεί κάποιος το Σεφέρη! (αυτό τον καιρό, συν τοις άλλοις, κουβαλάω πέρα-δώθε ένα εκμαγείο στα χέρια ποὺ μοῦ ἐξαντλεῖ τοὺς ἀγκῶνες καὶ δὲν ξέρω ποῦ νὰ
τ᾿ ἀκουμπήσω.)