Ο ελέφαντας και το κορίτσι

Ίσως -ίσως λέω- θυμάστε ότι φέτος διανύουμε το έτος Εβλιγιά Τσελεμπή. Είχα ανεβάσει και παλιότερα κάποιες όμορφες ιστορίες αυτού του μεγάλου Οθωμανού περιηγητή, αλλά και παραμυθά όπως φαίνεται: ψυχές που βγαίνουν απ’ το σώμα με τη μορφή νυφίτσας, συναρπαστικές περιπέτειες με φόνους, Οθωμανοί αστροναύτες, όλα έχουν τη θέση τους σ’ αυτό το τεράστιο έργο, πιο αξιόπιστο απ’ ό,τι φαίνεται (και απ’ όσο νομίζαμε), αλλά πάντα γεμάτο με ανέκδοτα, παραμυθάκια και επινοήσεις, τις οποίες δεν είναι πάντα σίγουρο πως ο ίδιος ο Εβλιγιά σκόπευε να κάνει πιστευτές. Να μια ακόμα τέτοια ιστοριούλα, που μπορεί ίσως να χαρακτηριστεί σάτιρα μάλλον παρά παραμύθι:

* 

Το έτος 1059 (1649), ενώ ο Σιλιχτάρ Μουρταζά Πασάς ήταν κυβερνήτης της Σεβάστειας, εμφανίστηκε ενώπιόν του μια αντιπροσωπεία από ένα χωριό. Κρατούσαν ένα κουτί, στο οποίο βρισκόταν το πτώμα ενός μωρού λευκού ελέφαντα. «Κύριέ μας», είπαν, «ο μικρός αυτός ελέφαντας γεννήθηκε στο χωριό μας από ένα κορίτσι, μια παρθένα. Τώρα ο καδής μας φυλάκισε το κορίτσι μαζί με τους γονείς του και άλλους συγγενείς. Το ελεφαντάκι γεννήθηκε ζωντανό, αλλά ο καδής έβαλε τη μαμή να το σκοτώσει. Εκλιπαρούμε τον κύριό μας να στείλει έναν αντιπρόσωπο για να ελευθερώσει την οικογένεια και να τους φέρει εδώ, ώστε να ανακαλύψετε την αλήθεια».

«Εβλιγιά Τσελεμπή», είπε ο Μουρταζά Πασάς, «αυτή είναι δουλειά για σένα. Ας τους φέρουμε όλους εδώ, ενώπιον του συμβουλίου. Ας δούμε πώς μπορεί μια παρθένα να γεννήσει ελεφαντάκι. Κάνε γρήγορα, τιμώρησε εκείνους που διέπραξαν το γεγονός και φέρ’ τους εδώ στο συμβούλιο».

Έμεινα έκπληκτος. «Μου λες να τιμωρήσω όσους διέπραξαν αυτό το γεγονός. Μα εκείνος που το διέπραξε είναι ο Παντοδύναμος, ο Κύριος των Κόσμων. Το έκανε για να δείξει τη δημιουργική Του δύναμη. Ποιον πρέπει να τιμωρήσω; Κύριέ μου, σε ικετεύω να μην αποκαλύψεις τούτο το μυστήριο. Όλος ο κόσμος θα αρχίσει να λέει πως οι Οθωμανές γεννούν ελέφαντες. Παρακαλώ, αγνόησε την υπόθεση!»

Κάποιοι σύντροφοι του πασά πήραν το λόγο: «Κύριέ μου, εδώ υπάρχει ένα ζήτημα εσόδων και εξόδων. Χρειάζεται κάποιος δυνατός και γενναίος, που να μη φοβάται ούτε Θεό ούτε ανθρώπους, κάποιος που θα ερευνήσει γιατί σκότωσαν το ελεφαντάκι και θα φέρει σιδηροδέσμιους τον φονιά και όλους τους χωρικούς. Αν δεν το είχαν σκοτώσει, θα μπορούσες να το έστελνες στον σουλτάνο Μεχμέτ που πρόσφατα εκθρονίστηκε. Θα πρέπει να πάρεις δέκα χιλιάδες γρόσια από όποιον σκότωσε αυτό το αθώο ελεφαντάκι, και σαράντα ή πενήντα χιλιάδες από το κορίτσι που το γέννησε και απ’ τους γονείς του.» Με την επιμονή τους, εκδόθηκε μια διαταγή και ο αρχηγός της φρουράς διατάχθηκε να φέρει όλους τους χωρικούς και το κορίτσι που γέννησε το ελεφαντάκι.

Τρεις μέρες αργότερα, εβδομήντα άτομα μεταφέρθηκαν με αλυσίδες μπροστά στον πασά. Πρώτο ανακρίθηκε το κορίτσι, και αυτή ήταν η ιστορία του:

«Κύριέ μου! Πριν από τρία χρόνια μια αντιπροσωπεία από τον σουλτάνο της Ινδίας, που μετέφερε δύο ελέφαντες δώρο για το σουλτάνο Ιμπραήμ, σταμάτησε στο χωριό μας. Όλοι οι χωρικοί έτρεξαν να τους δούνε. Εγώ ήμουνα μαζί με άλλα πέντε-δέκα κορίτσια. Φτάσαμε σε ένα όμορφο μέρος και σκαρφαλώσαμε σε κάτι κάρα για να βλέπουμε καλύτερα. Καθώς η συνοδεία περνούσε, φωνάζανε: «Είστε πολύ κοντά, κατεβείτε από τα κάρα!» Κάποιες γυναίκες δίπλα μου ψιθύριζαν μεταξύ τους: «Ω Θεέ μου! Τι μεγάλο ζώο!» Έκανα λίγο μπροστά, λέγοντας: «Μαμά, πού είναι ο ελέφαντας;» Είδα ένα μαύρο σπίτι πάνω σε πέντε κολόνες, και η μια τους σάλευε κιόλας. Συνέχισα να ρωτάω: «Μαμά, πού είναι ο μικρός ελέφαντας;» Τότες άκουσα όλους να φωνάζουν «Έι, κορίτσι, στάσου!» Το επόμενο που είδα, ήταν αυτό το μεγάλο μαύρο σπίτι να έρχεται προς το μέρος μου. Κάτι με άρπαξε και με σήκωσε στον αέρα. Βρέθηκα σε ένα σκοτεινό, ζεστό μέρος. Παράδερνα φωνάζοντας βοήθεια, και τα χέρια και τα πόδια μου χτυπούσαν σε ζεστή σάρκα. Ξαφνικά, ύστερα από καμιά ώρα, κάτι με άρπαξε και με άφησε έξω, στο φως του ήλιου. Έμεινα αναίσθητη για τρεις ώρες, μέχρι που με πήραν σπίτι. Η κοιλιά μου άρχισε να φουσκώνει, μέρα με τη μέρα. Τρία χρόνια μετά, γέννησα αυτό το ελεφαντάκι. Έζησε ένα μήνα· μετά η μαμή, που την ανάγκασε ο καδής, σκότωσε τον ελεφαντογιό μου. Ζητώ δικαιοσύνη.»

Όλοι οι χωρικοί κατέθεσαν ότι έλεγε την αλήθεια. Ο Μουρταζά Πασάς κράτησε τα εβδομήντα άτομα αλυσοδεμένα για είκοσι μέρες, και τους άφησε αφού του έδωσαν είκοσι χιλιάδες γρόσια. Κράτησε και το νεκρό ελεφαντάκι στην άρμη, σχεδιάζοντας να το στείλει στην Πύλη της Ευτυχίας.

Τούτα έγιναν όπως τα λέω, με θείο μυστήριο: ο Θεός είναι παντοδύναμος. Η βούλησή Του έκανε έτσι ώστε ο ελέφαντας να είχε καταπιεί τούτη την παρθένα. Εκείνη έμεινε έγγυος μένοντας τρεις ώρες στην κοιλιά του, και γεννήθηκε έτσι το ελεφαντάκι. Γιατί δική Του είναι η δημιουργία και η δύναμη· ευλογημένος ο Θεός, ο Κύριος των κόσμων.

(R. Dankoff, An Ottoman Mentality: The World of Evliya Çelebi, Λέιντεν 2004, σελ. 173-75· έκανα ελάχιστες, μικρές συντομεύσεις και αλλαγές με βάση το πρωτότυπο: S. A. Kahraman – Y. Dağlı, Evliya Çelebi seyahatnâmesi: Topkapı Sarayı Bağdat 305 yazmasının transkripsiyonu – dizini, III. kitap, Κων/πολη 1999, σελ. 129-30)

*

Λέω ότι πρόκειται για σάτιρα (όπως και ο Ντάνκοφ, από τον οποίο μετέφρασα) γιατί οι αναφορές στους συμβουλάτορες του πασά και τα γρόσια που απέσπασε εκείνος είναι μάλλον τέτοιου τύπου, αν και το έργο του Εβλιγιά δεν θα το έλεγες και γεμάτο με ενδιαφέρον για τους χωρικούς. Ίσως και να ήθελε να κοροϊδέψει τον Μουρταζά Πασά, για τον οποίο λέει και αλλού πως ήταν εύπιστος και επιρρεπής στην κολακεία και τη συκοφαντία. Τέτοιες περίεργες ιστορίες τις συνήθιζε άλλωστε ο Εβλιγιά, μια άλλη φορά θα γράψω για τη γριά μάγισσα που μεταμορφωνόταν σε κότα· απ’ ό,τι βλέπω πάντως, όχι ελέφαντας με άνθρωπο, καλά καλά αφρικανικός με ασιατικό ελέφαντα δεν μπορεί να ζευγαρώσει (μόνον ινδουϊστές θεοί γεννάν ελεφαντάκι). Μου έκανε εντύπωση η αφήγηση του κοριτσιού, πάντως. Αν τη διαβάσετε στο πρωτότυπο, ο Εβλιγιά την έγραψε στη διάλεκτο της περιοχής και έχει πολύ πλάκα να τη διαβάζεις. Βρίσκω μάλιστα πως έχει και έναν αισθησιασμό κάπως ασυνήθιστο για τον Τσελεμπή μας.

Ποιος ξέρει αν έφτασε ποτέ κάποιο νεκρό ελεφαντάκι, παστωμένο με αλάτι, δώρο στον Πατισάχ, θαύμα του θεού ή τέρας της φύσης, ποιος ξέρει αν είναι πια θαμμένο κάπου στις αυλές του Τοπ Καπί.

Advertisement