Ιπτάμενοι και τσελεμπήδες

Όπως μου θύμισε ο Στάζυ, διανύουμε το έτος Εβλιγιά Τσελεμπή, και μια και του χρωστάω (πολλές) χάρες από το προηγούμενο ποστ είπα να τον τιμήσω γράφοντας κάτι ακόμα από τον μεγάλο αυτό οθωμανό περιηγητή του 17ου αιώνα. Ο Visk μου θύμισε στο προηγούμενο ποστ τη θαυμαστή ιστορία του Χεζαρφέν Αχμέτ Τσελεμπή, ο οποίος γύρω στο 1630, την εποχή του φοβερού και τρομερού (αλλά πολύ αγαπητού στον περιηγητή μας, όπως και σε κάποιους υπηκόους του, π.χ. τον παπα-Συναδινό από τα Σέρρας…) Μουράτ Δ΄, πραγματοποίησε κατά τον Εβλιγιά μια σειρά πτήσεις ενώπιον του σουλτάνου, έχοντας προσαρμόσει στο σώμα του, λέει, φτερά αετού. Γράφει ο Εβλιγιά: πρώτα εξασκήθηκε οχτώ-εννιά φορές πέφτοντας από τον μιναρέ του [τζαμιού του] Οκμεϊντανί με φτερά αετού και με τη βοήθεια του ανέμου. Ύστερα, καθώς ο σουλτάνος Μουράτ τον παρακολουθούσε από το περίπτερο Σινάν Πασά στο Σαράι Μπουρνού, πήδηξε από την κορφή του πύργου του Γαλατά και προσγειώθηκε στην πλατεία των Ντογαντζήδων [γερακάρηδων, τυχαίο; δε νομίζω] στο Σκούταρι, βοηθούντος του νοτιοανατολικού ανέμου. Ο σουλτάνος του χάρισε μια σακούλα χρυσά νομίσματα και είπε: «Αυτός είναι άνθρωπος επίφοβος. Μπορεί να πραγματοποιήσει ό,τι βάλει σκοπό. Δεν είναι συνετό να τον κρατήσουμε». Και τον έστειλε εξορία στην Αλγερία, όπου και πέθανε.

Εδώ μπορείτε να δείτε σχετικό χάρτη και τα τοπογραφικά δεδομένα, και να κρίνετε αναλόγως. Πιο μυθοπλαστικά, υπάρχει το ωραίο αυτό βιντεάκι και μια ταινία που δεν έχω δει αλλά θα ήθελα πολύ να δω. Πέρα από το ότι έδωσε το όνομά του (που σημαίνει στα περσικά «χίλιες γνώσεις»· καλύτερα έτσι, παρά σαν τον πασά Χεζάρ-παρέ, «χίλια κομμάτια» που ονομάστηκε έτσι μετά θάνατον) σε ένα κωνσταντινοπολίτικο αεροδρόμιο, κανένα άλλο ίχνος του Αχμέτ Τσελεμπή δεν έχει βρεθεί. Η πτήση με φτερά αετού, ζωντανού ή όχι, έχει πρέπει να πούμε μια κάποια παράδοση στο -ας πούμε- φαντασιακό της Ανατολής. Κατά τον μεγάλο Φιρντεουσί, τον Όμηρο των Περσών, ο βασιλιάς Κεϊκαβούς είχε φτιάξει έναν ιπτάμενο θρόνο, δένοντας γύρω του αετούς. Στη μικρογραφία εδώ μπορείτε να τους καμαρώσετε να πετούν, προσπαθώντας να φτάσουν το κρέας που ο σοφός βασιλιάς είχε κρεμάσει από πάνω τους:

Εξίσου ενδιαφέρουσα όμως είναι και η ιστορία που παραθέτει ο Εβλιγιά για άλλον ένα πολυτεχνίτη, τον Λαγαρί («αδύνατο») Χασάν Τσελεμπή. To 1633, λέει, στις γιορτές για τη γέννηση της κόρης του Μουράτ, της Καγιά Σουλτάν, ο λεγάμενος έφτιαξε έναν πύραυλο με εφτά τμήματα (yedi kollu bir fişeng) και τον γέμισε με πενήντα οκάδες [κάπου εξηνταπέντε κιλά] μπαρούτι. Ενώπιον του σουλτάνου, στο Σαράι Μπουρνού, ανέβηκε στον πύραυλο· οι μαθητευόμενοί του, του έβαλαν φωτιά. Ο Λαγαρί, λέγοντας «Σουλτάνε μου, ο Θεός μαζί σου· πηγαίνω στα λόγια του προφήτη Ιησού» και δοξάζοντας το όνομά Του, πέταξε στον ουρανό και κατέβηκε προς τη θάλασσα. Έβαλε φωτιά στους πυραύλους [ή μάλλον, τα πυροτεχνήματα] που είχε πλάι του και φώτισε την επιφάνεια της θάλασσας. Καθώς στον μεγάλο πύραυλο δεν είχε απομείνει μπαρούτι και εκείνος άρχισε να πέφτει, άνοιξε τα φτερά αετού που είχε στα χέρια του και προσθαλασσώθηκε μπροστά από το περίπτερο Σινάν Πασά. Κολυμπώντας έφτασε γυμνός μπροστά στο Σουλτάνο, πάτησε στο χώμα και τον χαιρέτησε: «Σουλτάνε μου, χαιρετισμούς από τον προφήτη Ιησού». Του δόθηκε ένα πουγγί [εκατό χιλιάδες] άσπρα και διορίστηκε σπαχής [ένοπλος ιππέας] με μισθό εβδομήντα άσπρων. Κατόπιν πήγε στον Γκιράι Χαν της Κριμαίας και πέθανε εκεί. Ο μακαρίτης ήταν πιστός φίλος μου.

Μη σας ξενίζει η αναφορά του Ιησού, είναι κάτι συνηθισμένο (θυμηθείτε την ιστορία του Αγίου Αχμέτ, για παράδειγμα). Διαβάζω τώρα τι μπορεί να βρει κανείς στο ίντερνετ και βρίσκω διάφορες παρανοήσεις ή παράξενες προσθήκες. Η τουρκική βίκι λέει ότι ανέβηκε τριακόσια μέτρα ψηλά για είκοσι δευτερόλεπτα, και ότι στην Κριμαία πήγε εξόριστος μετά από αντίδραση των ουλεμάδων· φυσικά παραλείπει την αναφορά του προφήτη Ιησού. Η αγγλική πάλι επιμένει (όπως και η τούρκικη) ότι οι δύο τσελεμπήδες ήταν αδέρφια. Αγνοώ από πού έρχονται αυτές οι λεπτομέρειες, όχι από τον Εβλιγιά πάντως, που απλώς απαριθμεί τους δύο μαζί με άλλους οθωμανούς Χουντίνι. Ίσως από την ταινία· habent sua fata legendi. Είναι αλήθεια, πάντως, ότι οι Οθωμανοί είχαν μεγάλη παράδοση στα πυροτεχνήματα, όπως μπορεί για παράδειγμα να διαβάσει κανείς στο Λευκό κάστρο του Ορχάν Παμούκ, στο τέλος του οποίου κάνει μια cameo εμφάνιση και ο ίδιος ο Εβλιγιά Τσελεμπής, έστω και ινκόγκνιτο.

Στο μεταξύ, με την ιστορία του Λαγαρί έχουν ασχοληθεί ας πούμε οι περιώνυμοι Mythbusters, που απέδειξαν λέει ότι η πτήση θα ήταν αδύνατη και ότι ο φτωχός τσελεμπής θα συναντούσε τον Ιησού πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι υπολόγιζε. Άλλη γνώμη έχει η γκραβούρα αυτή, που κατά την τουρκική βίκι είναι του 17ου αιώνα, εμένα όμως μου μοιάζει πολύ μεταγενέστερη:

Κι αυτό είναι το άγαλμα του Λαγαρί, σε ένα μουσείο της Άγκυρας: 

Μ’ αρέσει πώς τον έφτιαξαν· σαν πεχλιβάνη.

.

(αν, τώρα, η ιστορία θυμίζει κάτι στους πιστούς αναγνώστες του Πύντσον -δεν θα πω περισσότερα για να μην το χαλάσω στους μέλλοντες αναγνώστες του- ας μάθουν ότι και μένα μου ήρθε η φλασιά…)