Διάβασα πρόσφατα ένα ωραίο βιβλίο με συνομιλίες του Μπόρχες και του Σάμπατο· ένας νεαρός δημοσιογράφος τους έβαλε γύρω στο ’75 να συναντηθούν πέντε-έξι φορές και να μιλήσουν περί ανέμων και υδάτων, αυτά τα δυο ιερά τέρατα της Αργεντινής, και το αποτέλεσμα αξίζει τον κόπο. Όχι τόσο για αυτά που λένε, που λίγο πολύ τα βρίσκεις στο έργο τους -για τη λογοτεχνία, το τάνγκο και τις μιλόνγκες, τα όνειρα, τη δημιουργική διαδικασία- όσο για την αίσθηση δυο ανθρώπων τόσο διαφορετικών που αλληλοεκτιμούνται και διαλέγονται. Από όλες τις συζητήσεις τους, ωστόσο, λείπει ένα θέμα: εκείνο της τυφλότητας.
Ο Μπόρχες ήταν ήδη τυφλός τότε κάπου δεκαπέντε χρόνια (τουλάχιστον), και τα εμμονικά με την τυφλότητα βιβλία του Σάμπατο (το Τούνελ, και το Περί ηρώων και τάφων) είχαν βγει το ’48 και το ’61 αντίστοιχα. Παρατηρώ ότι στους διαλόγους, ενώ ο Σάμπατο φαίνεται πως ξέρει καλά το έργο του Μπόρχες, ο τελευταίος δεν κάνει ούτε μια αναφορά στα βιβλία του άλλου. Να μην τα είχε διαβάσει; Δεν ξέρω. Τείνω να πιστέψω ότι η έλλειψη οποιασδήποτε αναφοράς στο συσχετισμό αυτόν, που είναι πιθανόν το πρώτο που έρχεται στο μυαλό όποιου ξέρει τους δυο συγγραφείς, οφείλεται στην αμοιβαία διακριτικότητά τους. Δεν μπορώ όμως να μη σκεφτώ ότι, όσες μέρες κουβέντιαζαν, θα το σκέφτονταν συνέχεια, και πως ό,τι έλεγαν ενδεχομένως να έκρυβε την ορμητική επιθυμία τους να το θίξουν.
ο δύτης των νιπτήρων 
εγώ πάλι γιατί θεωρώ κάτι τέτοιες «διακριτικότητες» αποτέλεσμα μιας διανοουμενίστικης, ανάμεσα σε άλλα, υποκρισίας; την ίδια στάση κρατάμε απέναντι στην μιζέρια, την δυσμορφία ή την βρωμιά του άλλου. κοιτάμε με αποκλίνων βλέμα και μιλάμε με αποκλίνοντα λόγο. αποφεύγουμε το αηδιαστικό.
Για λύσε μου μιαν απορία, ωρέ Δύτη. Ο Μπόρχες, τόσα χρόνια τυφλός, πώς διάβαζε; Του διάβαζαν άλλοι; Γιατί μπράιγ αποκλείεται…
Σφτ, καταλαβαίνω τι λες (διάβασα κάτι παρόμοιο από την Κιτσοπούλου στο «Κοντέινερ» της Ελευθεροτυπίας τη Δευτέρα, και δεν πίστευα στα μάτια μου), αλλά εδώ δεν είναι ότι δεν αναφέρουν την τυφλότητα. Αυτό για το οποίο δεν μιλάνε είναι η εμμονή του Σάμπατο με την τυφλότητα -στο Περί ηρώων και τάφων, π.χ., ο πρωταγωνιστής θεωρεί ότι καταδιώκεται ή καταδιώκεται πράγματι από τη «σέκτα των τυφλών», κ.ο.κ.
Σκύλε, του διάβαζαν άλλοι -επίσης, επειδή τυφλωνόταν πολύ αργά, είχε εξασκήσει σε απίστευτο βαθμό τη μνήμη του.
Εξαιρετική η ευφυία μιας τέτοιας παρατήρησης Δύτη. Νομίζω πως περισσότερο είναι μια παλαιική ηθική και ένας βαθύς σεβασμός (από την πλευρά του Σάμπατο), παρά αυτό που εκ των υστέρων ερχόμαστε εμείς να χαρακτηρίσουμε ως «αποκλίνοντα λόγο». Έχουμε βέβαια δικαίωμα να κρίνουμε ως «διανοουμενίστική» ή αστική (ή ό,τι άλλο) μια τέτοια συμπεριφορά, αλλά όχι να παρερμηνεύουμε τα κίνητρα των πρωταγωνιστών της.
Γι’αυτό που ρωτάς Σκύλε (της Β.Κ.) ο Μονεγκάλ αναφέρει περιστατικό, όπου ο Μπόρχες ευγενικά του ζητάει να του διαβάσει ένα απόσπασμα από κάποιο αγαπημένο του βιβλίο. Κάποια στιγμή διακόπτει τον Μονεγκάλ και συνεχίζει από μνήμης ο ίδιος. Ο Μονεγκάλ αποδίδει τη συμπεριφορά όχι σε επίδειξη, αλλά σε μια προσπάθεια του Μπόρχες να συμμετέχει στην ανάγνωση. Έχω την εντύπωση ότι του διάβαζε η Κοδάμα τα τελευταία χρόνια της ζωής του
Κι εγώ κάτι τέτοιο είχα ακούσει. Η μνήμη του, βέβαια, ήταν παροιμιώδης.
Εντυπωσιακό, τέλος πάντων
Εξόριστε Δύτη, περίμενες κάτι λιγότερο από αυτούς τους δύο;
Και γιατί για μένα αυτή η «αποσιώπηση» είναι πολύ πιο εύγλωττη από την όποια συζήτηση;
Γιώργο, ευχαριστώ! Πάντα αναρωτιόμουν (στα πλαίσια του «βγάλε τη μάσκα», ας πούμε) αν ο ίδιος ο Σάμπατο είχε την εμμονή με τους τυφλούς, αλλά μου έκανε εντύπωση που ούτε ο Μπόρχες (που δεν είχε κανένα τέτοιο κόμπλεξ [είχε ένα σωρό άλλα βέβαια]) αναφέρει τίποτα.
Ιμόρ, εύγλωττη απ’ τη μεριά του Σάμπατο, εύγλωττη κι απ’ τη μεριά του δημοσιογράφου, αλλά παράξενη ίσως (όπως λέω και παραπάνω) από τη μεριά του Μπόρχες. Λες να μην είχε διαβάσει τα βιβλία του Σάμπατο; (δεν αποκλείεται…)
Διαβάστε εκείνο το κεφάλαιο του Old Patagonian Express του Paul Theroux προς το τέλος, ο τύπος συναντάει τον Μπόρχες και τα λένε. Πολύ καλό.
Ευχαριστώ, θα το ψάξω.
Πάντα μου άρεσε να πιστεύω (πιθανότατα λανθασμένα) οτι η εμμονή του Σάμπατο με τους τυφλούς που κινούν συνομωτικά τα νήματα του κόσμου, είχε ρίζες και στα αντισυστημικά αντανακλαστικά του Σαμπατο απέναντι στο καθεστώς Μπόρχες στην λογοτεχνία της Αργεντινής. Να γράφεις μυθιστορήματα για τους πανίσχυρη και μυστική κοινωνία των τυφλών σε μια χώρα της οποίας το λογοτεχνικό σκηνικό ελέγχεται από την αυθεντία του τυφλού Μπόρχες: πολύ έντονος παραλληλισμός για να είναι εντελώς τυχαίος.
Απ’την άλλη, μπορεί το Τούνελ να προηγηθηκε της τυφλότητας του Μπόρχες 🙂
lazopolis, λες; Δεν το είχα σκεφτεί. Αλλά ο Σάμπατο θαύμαζε (θαυμάζει δηλ, είναι σχεδόν εκατό και απ’ όσο ξέρω ζει ακόμη) τον Μπόρχες, και το Τούνελ πρέπει να προηγήθηκε αρκετά.
Ξεκίνησε και ως συνάδελφός σου, ε; 🙂
Μπορχεσίτιδα!
http://tosympanpoyagapo.blogspot.com/2010/11/blog-post.html
http://meteorologika.blogspot.com/2010/11/blog-post.html
Ναι, αλλά γιατί κανείς δε σχολίασε τη φωτογραφία του Βήματος; Εννοώ την υποδοχή των δυο τους από το κάθαρμα τον Βιντέλα. Ήμουν μεγάλος φαν του Σάμπατο, έχω διαβάσει και τα τρία μυθιστορήματά του και τον έχω «συστήσει» σε πολύ κόσμο. Γνώριζα επίσης ότι μετά το τέλος της δικατορίας, ο Σάμπατο τέθηκε επικεφαλής της επιτροπής διερεύνησης των 30,000 «εξαφανισμένων» – θυμάτων της δικτατορίας. Έχω μάθει να κάνω τον διαχωρισμό έργου/δημιουργού, αλλά όχι τελικά μερικά πράγματα δεν μπορούν να μη μ’ επηρεάζουν. Δεν γίνεται να επισκέπτεσαι το μέγαρο του δικτάτορα και να φωτογραφίζεσαι μαζί του χαρίζοντάς του το προφίλ του φιλελεύθερου που τόσο θα αναζητούσε. Δεν γίνεται να το κάνεις αυτό όταν έξω βασανίζεται και σκοτώνεται ένα σωρό κόσμος. Δε νομίζω να υποκύψανε σε πιέσεις ή απειλές, δηλαδή τι θα τους έκανε ο Βιντέλα τόσο διάσημοι που ήταν, θα τους εκτελούσε; Χλωμό, αφού ήταν ήδη τόσο γνωστοί στο εξωτερικό, ώστε να τους καλέσει στο μέγαρο (να σημειώσω εδώ ότι παρόλα αυτά τα βιβλία του Σάμπατο δε γλίτωσαν από τη μαύρη λίστα της αργεντίνικης χούντας). Προσπαθώ να κάνω τον διαχωρισμό, αλλά ξαφνικά δεν έχω καμία όρεξη να μάθω τι συζητούσανε για τη λογοτεχνία κλπ.
Υπάρχει μια εκπληκτική και σοκαριστική ταινία για τη δικτατορία στην Αργεντινή. Λέγεται Garage Olimpo και είναι σκηνοθετημένη από τον Marco Bechis.
Επίσης για να επιστρέψω στον αρχικό προβληματισμό, θα είχε ενδιαφέρον μια παράλληλη ανάγνωση του «Περί ηρώων και τάφων» του Σάμπατο, της «Τύφλωσης» του Ελίας Κανέτι και του «Περί τυφλότητος» του Σαραμάγκου. Τα έχω διαβάσει σε διαφορετικές στιγμές, αλλά θα ήθελα να τα διαβάσω μαζί. Νομίζω ότι κάποια έχει γράψει και μια σχετική μελέτη σχετικά με τα τρία μυθιστορήματα.
Χαιρετώ
Δεν την είχα προσέξει τη φωτό. Ήξερα ότι ο Μπόρχες ως αντιπερονιστής μέχρι θανάτου και αντικομμουνιστής είχε καλές σχέσεις με τη χούντα -και μάλιστα γιαυτό τσακώθηκαν με τον Σάμπατο- αλλά για τον Σάμπατο μου κάνει πολλή εντύπωση.
Κοίτα, η «Τύφλωση» του Κανέτι όμως δεν έχει να κάνει καθόλου με τυφλούς. Μάλιστα γνωστός μεταφραστής από τα γερμανικά μου είχε πει κάποτε ότι τον ξένιζε η απόδοση της Μαστοράκη (δική της δεν είναι η μετάφραση; δεν τόχω τώρα πρόχειρο) στο Blendung, που εκείνος θα απέδιδε «θόλωμα» ή κάτι τέτοιο.
Καλωσήρθες, ξέχασα να πω! 🙂
Σίγουρα, είναι μεταφορική η «Τύφλωση» του Κανέτι, αλλά μήπως δεν είναι μεταφορά και οι τυφλοί του Σάμπατο;
Blendung σημαίνει τόσο τύφλωση, όσο και θάμπωμα, δηλαδή μια κατάσταση κοντινή στην «τύφλωση».
Θέλω να πω, δεν εμφανίζεται στο βιβλίο καθόλου η τύφλωση ή οι τυφλοί ως μοτίβο, όπως στον Σάμπατο ή τον Σαραμάγκου.
Όσο γι’ αυτό έχεις δίκιο! Ωστόσο, τώρα που το σκέφτομαι, υπάρχει ένα κοινό αίσθημα αποστροφής και φόβου απέναντι στους επαίτες στα δυο έργα (ή τουλάχιστον έτσι μου φάνηκε εμένα).
Καλώς σε βρήκα
Δύτη δεν το’ξερα το βιβλίο και τώρα θα πάω να το βρω … (Πάντως δεν είμαι μεγάλη φαν ούτε τού ενός ούτε τού άλλου και πιθανώς αυτό να με κακοχαρακτηρίσει, δικαίως) Πάντως συμφωνώ με τον προλαλήσαντα Υπορεαλισμό για τις σχέσεις τους με τη χούντα : τίποτα δεν θα τούς έκανε πιθανώς ο βιντέλα – αν και ποτέ δεν μπορεί κανείς να ξέρει σ’ αυτές τις περιπτώσεις – αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε και τη στάση τών εδώ σταλινικών τότε, «ότι ο βιντέλα ήταν ειδική περίπτωση δικτάτορα» (κάπως έτσι τεσπα, «καλός δικτάτορας» δλδ…) (γιατί είχε καλές σχέσεις με την σοβιετία τότε…) Εν πάση περιπτώσει είχαμε και στην ελλάδα αντίστοιχες περιπτώσεις ανθρώπων (μιλάω για σημαντικούς καλλιτέχνες, όχι για τον εσμό τών άλλων) που δέχτηκαν (χρηματικά) «βραβεία» από τή χούντα – και συνεπώς συνομίλησαν μαζί της (:καπράλος, σπυρόπουλος)
φυσικά πρέπει να διαχωρίζουμε στον καλλιτέχνη τη ζωή του από το έργο του, αλλά αυτό δεν μπορεί να μάς εμποδίσει να εκτιμάμε κάποιους καλλιτέχνες και για τη ζωή τους
για την τυφλότητα δεν μπορώ να πω τίποτα πέραν αυτού που ελέχτηκε στην αρχή : πιθανώς ήταν διακριτικότητα απ’ τή μεριά τού σάμπατο
(εκτός θέματος : τι λες για τη μηδέποτε-πραγματοποιηθείσα-συνάντηση μεταξύ προυστ και τζόυς; (απ’ ό,τι ξέρω βρέθηκαν σε ένα καράβι κάποτε μαζί, ή μια σύναξη τέλος πάντων, και φρόντισαν ο ένας να βγει απ’ τη μια πόρτα κι ο άλλος απ’ την άλλη) )
Οι μηδέποτε πραγματοποιηθείσες συναντήσεις… όπως Σολωμός και Κάλβος ένα πράμα.
Μπα! έλεγα το μεσημέρι για μπορχεσίτιδα. Όπως ακούω τώρα το Τρίτο στο ράδιο προσπαθώντας να τελειώσω κάτι δουλίτσες, πέφτω πάνω σε εκπομπή για τον Μπόρχες. Τι να πω.
edit: και μάλιστα με έμφαση στην τυφλότητα η εκπομπή, λέει…
τρίτο ακούω κι εγώ Δύτη, αλλά το χαμήλωσα γιατί είχε κάτι τραγούδια που δεν μ’ αρέσανε (κι έτσι έχασα και τα περί μπόρχες)… κοίτα να δεις…
(για σολωμό και κάλβο : ακριβώς έτσι ένα πράμα)
Ή όπως αυτό, που μου το θύμισε η Χάρη με το καράβι.
http://www.moviereviews.gr/m1389/
Α ναι, αλλά αυτό είχε πραγματική βάση;
εγώ δεν έχω ιδέα 😦
Όχι, αλλά η ανάμειξη ντοκυμαντέρ και μυθοπλασίας είναι τόσο πετυχημένη που η συνάντηση γίνεται πιστευτή.
Συγγνώμη για το περασμένο της «ώρας» για τον σχολιασμό, αλλά αυτή η ταινιά-ντοκυμαντέρ παίχτηκε στις αίθουσες; Πρώτη φορά την διάβασα σαν τίτλο, θα πρέπει να ήταν πολύ ενδιαφέρουσα (αγαπώ Πεσσόα)…
Εγώ την είδα στο φεστιβάλ αλλά παίχτηκε και στις αίθουσες. Πουλιέται επίσης και σε ντιβιντί. Το έχουν και κάποια βιβλιοπωλεία.
Πέθανε και ο Σάμπατο, αν δεν το μάθατε. Μόλις πριν κλείσει τα εκατό.
…μμ, Δύτη, ήρθα (καθυστερημένα) να γράψω το ίδιο, και περίπου με την ίδια διατύπωση.