Τι μάσησαν τα δόντια της όρασης

Λοιπόν, κυρίες, κύριοι και αγαπητά μου παιδιά, το ταξίδι του Δύτη έλαβε τέλος! Πέρσυ τέτοιο καιρό (περίπου) δεν περίμενα ότι θάβλεπα κάτι εντυπωσιακότερο από τις κιργιζικές στέπες, να όμως που είδα. Η βορειοανατολική Τουρκία είναι ίσως ένα από τα πιο παραμυθένια ταξίδια που μπορεί να κάνει κανείς, αν έχει μια λόξα με τα ανατολίτικα τουλάχιστον. Εν ολίγοις, με δυο νοικιασμένα αυτοκίνητα κάναμε σε πέντε μέρες τον κύκλο Βαν-Ντογουμπαγιαζίτ-Καρς-Ερζερούμ-Μπιτλίς και πάλι Βαν… Τις άλλες πέντε, που είχαμε δουλειά στο Βαν, πήγαμε μόνο (μόνο…) στο κάστρο και την ερειπωμένη παλιά πόλη, στο περίφημο νησί Ακνταμάρ με την ολόγλυφη αρμένικη εκκλησία, και στο σελτζουκικό Αχλάτ, το ορμητήριο του Αλπ Αρσλάν, με το τεράστιο νεκροταφείο του στο οποίο ενδέχεται να θάφτηκαν και νεκροί του γειτονικού Μαντζικέρτ.

Για να μην πολυλογώ και επειδή μια εικόνα αξίζει κλπ κλπ, ορίστε κάποιες φωτογραφίες εδώ. Με πολύ κόπο διάλεξα μόνο διακόσιες από κάπου χίλιες τόσες φωτό, ελπίζω όμως ότι διάλεξα τις καλύτερες. Κοιτάξτε τις παράλληλα με τις επεξηγήσεις που ακολουθούν παρακάτω.

Σκοπεύω να γράψω ένα ξεχωριστό ποστ για το εξαίσιο Άνι, τη μεσαιωνική αρμένικη πρωτεύουσα, και το Μπιτλίς, το κάστρο των οργίων κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή, ίσως και για το απίστευτο κάστρο-παλάτι του Ισχάκ Πασά στο Ντογουμπαγιαζίτ, στα σύνορα με το Ιράν. Για την ώρα μπορείτε να θαυμάσετε το Αραράτ (με ένα καλό ζουμ θα φανεί και η Κιβωτός, πιστεύω), τις εναλλαγές των τοπίων και του καιρού (καταρρακτώδης βροχή κάθε απόγευμα στο Καρς και το Ερζερούμ), τις σκηνές αγροτικής ζωής, ή τους έρημους δρόμους (οι πιο πολλοί υπό κατασκευή). Σκόρπια περίληψη-εικονογράφηση με χρονολογική σειρά:

Ντογουμπαγιαζίτ: στα ιρανικά σύνορα, με το Αραράτ να δεσπόζει. Απίστευτη φτώχεια -ο κεντρικός δρόμος ένα καλντερίμι σπασμένο που χωρούσε ένα αμάξι τη φορά. Στα χωριά καίνε κοπριά, που την ξεραίνουν σε μεγάλους σωρούς. Δέκα λεπτά από την πόλη, το παλάτι της νεράιδας του Ισχάκ Πασά, ενός πρόκριτου των αρχών του 19ου αιώνα. Πάνε έξι χρόνια τώρα που ζαχάρωνα αυτή την επίσκεψη, και δεν με απογοήτευσε. Το τζαμί απέναντί του, κάτω από τα τείχη ενός κάστρου που οι απαρχές του χρονολογούνται στην περίοδο των Ουραρτού, χτίστηκε από τον Σελίμ Α΄ μετά τη νίκη του επί των Περσών στο γειτονικό Τσαλντιράν, το 1514.

Άνι: ό,τι και να πω είναι λίγο. Ίσως το πιο εντυπωσιακό μέρος που έχω δει στη ζωή μου.

Καρς: Το ποτάμι με το χαμάμ, απ’ τη μια, τα ρώσικα πέτρινα κτίρια από την άλλη. Δεν είχα το χρόνο να το συγκρίνω με την περιγραφή του Παμούκ στο «Χιόνι», πάντως ήταν ίσως η πιο φιλική προς τον ξένο (με την έννοια της οικειότητας, εννοώ) πόλη που είδα. Οι ρώσικες/οθωμανικές επιγραφές στην αρχή της σειράς, με το σήμα της ΡΣΦΣΡ, είναι από το βαγόνι όπου έγιναν οι διαπραγματεύσεις για την παράδοση του Καρς στους Τούρκους -το χάρισαν οι Ρώσοι στον στρατηγό Καζίμ Καραμπεκίρ Πασά.

Ερζερούμ: μάλλον στενάχωρη πόλη, που ωστόσο διασώζει μερικά από τα πιο εντυπωσιακά και καλοδιατηρημένα σελτζουκικά κτίρια. Κυρίως μεντρεσέδες (ιεροδιδασκαλεία)· προσέξτε τους εφυαλωμένους μιναρέδες, σε στυλ Κεντρικής Ασίας.

Μπιτλίς: η πιο «οθωμανική» πόλη από όλες. Ποτάμι, και εντυπωσιακό κάστρο όπου οι πρόσφατες ανασκαφές αποκάλυψαν ένα χαμάμ -ο Εβλιγιά Τσελεμπή, που υπήρξε όμηρος εκεί, περιγράφει σημεία και τέρατα -αυτά όμως θα τα γράψω σύντομα.

Βαν: το επιβλητικό κάστρο χρονολογείται ήδη από τους Ουραρτού. Η παλιά πόλη από κάτω καταστράφηκε σχεδόν ολότελα στους πολέμους και τις σφαγές του ’15-21. Η σύγχρονη πόλη, εντελώς αδιάφορη. Και πολύ ζεστή, επίσης.

Ενδιάμεσα, ένα κιργιζικό χωριό στα βόρεια της λίμνης, το Ουλού Παμίρ. Αυτοί οι άνθρωποι εγκλωβίστηκαν στο Πακιστάν με την έναρξη του πολέμου στο Αφγανιστάν, το ’79. Οι Αμερικάνοι, λέει, προσφέρθηκαν να τους πάνε στην Αλάσκα· μάλλον ευτυχώς τους δέχτηκαν και οι Τούρκοι. Συνεχίζοντας τη μακραίωνη οθωμανική παράδοση, προσπαθούν να τους απονομαδοποιήσουν, με σχετική επιτυχία όπως φαίνεται, και να τους εκτουρκίσουν, μάλλον χωρίς μεγάλη επιτυχία, θα έλεγα. Βλέπετε και το γνωστό παιχνίδι «πιάσε την κατσίκα» που θα θυμάστε, οι παλιοί.

Δυστυχώς από το Ακνταμάρ (το λινκ έχει πολύ ενδιαφέρον για το αρμενικό ζήτημα, σήμερα) δεν έχω πολλές φωτογραφίες, έπεσε η μπαταρία της μηχανής. Η ανάγλυφη διακόσμηση στους εξωτερικούς τοίχους της αρμένικης εκκλησίας, πάντως, είναι καταπληκτική.

Αχλάτ: το νεκροταφείο, ένας τουρμπές (τάφος), οι ανασκαφές ενός μεγάλου χαμάμ. Στα διπλανά φαράγγια υπάρχουν υπόσκαφα σπίτια, εκκλησίες, τάφοι, ένας βουδιστικός ναός, δυστυχώς απροσπέλαστα.

*

Αυτά σε γενικές γραμμές. Σκόρπιες παρατηρήσεις:

Ενώ μιλάμε για πολύ μακρινή Ανατολή, η ζώνη ώρας είναι η ίδια με την Ελλάδα, και τα παντζούρια άγνωστο είδος όπως σε όλη την Τουρκία. Αποτέλεσμα, να ξυπνάς γύρω στις 5 το πρωί από το φως του ήλιου.

Η ανατολική Μικρασία λατρεύει τον Ερντογάν. «Κανείς δεν δίνει σημασία στην ανατολή, μόνον ο Ερντογάν την αγαπάει» μου είπε ένα γκαρσόνι στο Μπιτλίς. Η πολιτική «ανοίγματος» στο Κουρδικό είναι εντυπωσιακή: ακούς τη γλώσσα παντού, οι Κούρδοι δηλώνουν ανοιχτά την ταυτότητά τους, βλέπεις μέχρι και επιγραφές στα κουρδικά χωρίς τουρκική μετάφραση (π.χ. σε ένα πάρκο στο Βαν). Ελάχιστα από όσα γίνονται μαθαίνουμε εδώ στην Ελλάδα: η είδηση της εβδομάδας ήταν ότι ένα αυτοκίνητο γάζωσε ένα περιπολικό στο Χατάι, κοντά στην Αλεξανδρέττα (Ισκεντερούν), με τέσσερις αστυνομικούς νεκρούς. Μαζεύτηκε πλήθος, λεηλατήθηκε η κουρδική συνοικία. Κατόπιν αποκαλύφθηκε ότι το αμάξι ανήκε σε ένα βουλευτή του εθνικιστικού κόμματος (του MHP), ο οποίος ισχυρίστηκε ότι τον απήγαγε το ΡΚΚ και του το άρπαξε λίγο πριν την επίθεση. Τα τελευταία νέα πριν φύγω, ήταν ότι ο βουλευτής είχε συναντηθεί με αξιωματούχους της υπηρεσίας πληροφοριών της χωροφυλακής πέντε λεπτά πριν από την υποτιθέμενη απαγωγή του. Δεν ξέρω τι απέγινε, αλλά φαντάζεστε τι φαντάζομαι.

Πάνω που λες μα τι ταξίδι είναι αυτό που κάνω, συναντάς δυο Έλληνες (τον ένα τον ήξερα) που γυρίζουν ολόκληρη την Τουρκία με λεωφορεία και οτοστόπ, και που τώρα πρέπει να έχουν φτάσει Γεωργία ή Αρμενία. Και η περηφάνια σου γκρεμίζεται σε πέντε λεπτά.  

Ήταν ωραία η αίσθηση της άμεσης επαφής με μέρη που μόνο φαντάζεται κανείς: από δω, λες, περνούσαν λοιπόν οι Πέρσες, οι Ρωμαίοι, οι Πάρθοι, οι Αρμένιοι, οι Βυζαντινοί και οι Σελτζούκοι -από αυτό το πέρασμα λοιπόν, εδώ είναι αυτό που γράφει ο Εβλιγιά, εδώ έπιασε ο χειμώνας τον τάδε στρατό και τον αφάνισε.

Και τελειώνω με αυτή την ωραία εικόνα της πίσω μεριάς ενός τρελού φορτηγού:

 Οι επιγραφές γράφουν: το μολύβι (η σφαίρα) δεν ρωτάει διεύθυνση, η πρώτη. Το παιχνίδι τελείωσε, η μεσαία. Και κάτω-κάτω: Δεν κατάφερα να ζήσω χωρίς εσένα. Βέβαια, και τα τρία είναι από αντίστοιχα τραγούδια, αλλά δεν είναι ωραίο σύνολο;