Σεξ και τέχνη (τίτλος παραπλανητικός)

Σαββατοκύριακο, ημέρες εφημερίδων. Διάβασα αρκετές αυτές τις δύο μέρες, και μάλλον πολλά θα είχα να σχολιάσω. Ας μην σταθώ στη «Λαίδη Μάκβεθ» του Μτσενσκ, λες και ο Μτσενσκ ήταν θεατρικός συγγραφέας («Έψιλον» Ελευθεροτυπίας), ίσως είναι λάθος του διορθωτή, στο κάτω κάτω δεν είμαστε όλοι φαν του Σοστακόβιτς ούτε υποχρεωμένοι να ξέρουμε τον Λέσκοφ. Από χθες όμως γυρνά στο μυαλό μου μια ανάλυση περί ηλικίας· σήμερα μάλιστα έγινε διπλή. Το πρώτο: άρθρο στη χτεσινή Ελευθεροτυπία, σε στήλη που υπηρετεί πιστά την τρέχουσα ιδεολογία περί γονιδιώματος. Εννοώ, του στιλ εξηγούμε τη σεξουαλική συμπεριφορά ανδρών και γυναικών με βάση τη φυσική επιλογή, οι επιτυχημένοι άνθρωποι κερδίζουν χάρη στα γονίδιά τους και αυτό είναι πάλι φυσική επιλογή, ο Δαρβίνος είχε μούσια γιατί ήταν στο γονίδιό του να εξερευνά οπότε η φυσική επιλογή φρόντιζε να τον ζεσταίνει και ούτω καθεξής. Αλλά σήμερα δεν προτίθεμαι ακριβώς να θάψω. Παραθέτω σύντομη περίληψη του άρθρου:

[Ό]λα τα αρσενικά ζηλεύουν αυτές τις ημέρες τον Σάκη Ρουβά.Γιατί είναι ένας επιτυχημένος τραγουδιστής. Οπερ σημαίνει ότι έχει πρόσβαση σ’ ένα πολύ μεγαλύτερο αριθμό θηλυκών απ’ ό,τι ο μέσος αρσενικός (…) Την άποψη του Δαρβίνου για τη σχέση μουσικής και αναπαραγωγής ανέπτυξε περαιτέρω ο Αμερικανός καθηγητής Εξελικτικής Βιολογίας Geoffrey Miller. Αναλύοντας 6.000 άλμπουμ μουσικής τζαζ ο Miller ανακάλυψε ότι το 90% είχε παραχθεί από άνδρες που φτάνουν στο ζενίθ της δημιουργικής τους δραστηριότητας στην ηλικία των 30, δηλαδή στην ηλικία όπου κορυφώνεται και η ερωτική δραστηριότητα του ατόμου. Με άλλα λόγια, η έρευνα έδειξε ότι η παραγωγή των μουσικών ακολουθεί τη σεξουαλική καμπύλη των ανθρώπων. Αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς μετά την εφηβεία, φτάνει στο ζενίθ στη νεότητα και μετά αρχίζει να μειώνεται. (…) Με τη σειρά του ο Κωνσταντίνος Κασκάτης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης στο διδακτορικό του έδειξε ότι η ανάλυση του Miller ισχύει και για τους κλασικούς συνθέτες του 19ου αιώνα, καθώς και για τους σημερινούς μουσικούς τής ποπ. (…) Ο μουσικός ή ο τραγουδιστής είναι ελκυστικός στο γυναικείο φύλο, διότι η ικανότητα να συνθέτεις μουσική ή να τραγουδάς σηματοδοτεί καλά γονίδια. Η ικανότητα να παράγεις ενδιαφέρουσες μελωδίες σηματοδοτεί ευστροφία και δημιουργικότητα, ενώ η ικανότητα να χορεύεις μέχρις εξαντλήσεως (χορός και τραγούδι, όπως μπορούν να σας διαβεβαιώσουν τα παιδιά σας, πάνε πάντα μαζί) σηματοδοτεί αντοχή. Αυτά τα χαρακτηριστικά ήταν πολύ σημαντικά για την επιβίωση του ατόμου και κάθε γυναίκα θα ήθελε να περάσουν στα παιδιά της. Γι’ αυτούς τους λόγους οι μουσικοί ήταν πάντοτε περιζήτητα ταίρια -ορισμένοι όπως ο Τζίμι Χέντριξ και ο Μικ Τζάγκερ εκμεταλλεύτηκαν ως γνωστόν στο έπακρο αυτή την προτίμηση των θηλυκών.

Δεν θα κάνω κακεντρεχή σχόλια για το Σάκη, τις ρουβίτσες του, το γιατί εξίσου μεγάλη πρόσβαση σε αριθμό θηλυκών θα είχε ένας τηλεοπτικός παραγωγός κλπ. Όχι-δεν-θα-κάνω. Συγκρατιέμαι. Για την ακρίβεια, προβληματίστηκα γιατί έχω αναρωτηθεί κι εγώ σχετικά με την ηλικιακή πυραμίδα και τη δημιουργικότητα. Αν με διαβάζει ο φίλος μου ο Πασχάλης, ίσως θυμηθεί τις κουβέντες (στην «Δόξα», ε; Αποστόλου Παύλου!) που κάναμε σχετικά με τη νεότητα. Να δεχθώ ότι η ανάλυση του κυρίου καθηγητή Μίλλερ ισχύει. Αλλά ο δόκτωρ Κασκάτης της Οξφόρδης; Κάπου το έχω ξαναδιαβάσει αυτό, αλλά κάτι μου διαφεύγει πάντα. Δηλαδή η 9η του Μπετόβεν (47 χρονών όταν την άρχισε), τα τελευταία του κουαρτέτα, οι παραλλαγές, όλα είναι λίγο πολύ μπαγκατέλες χωρίς δημιουργικότητα. Ομοίως η 5η του Μάλερ (40 χρονών), τα «Τραγούδια για νεκρά παιδιά» (ομοίως), το «Τραγούδι της γης» (σχεδόν 50). Για να μην πιάσουμε τον Σοστακόβιτς, παππού κανονικά στις τελευταίες του συμφωνίες και κουαρτέτα. [και περιορίζομαι στην κλασική μουσική, αντικείμενο του διδακτορικού της Οξφόρδης, για να μην πιάσω την «εποχή της Μελισσάνθης» του Χατζιδάκι, π.χ.] Το αν από 6.000 ή 10.000 συνθέτες οι 90% (ξέρω ότι αλλάζω λίγο το επιχείρημα, αλλά δεν νομίζω ότι αλλάζω το πνεύμα του) έγραψαν τα περισσότερα και καλύτερα έργα τους μέχρι τα 40, ας πούμε, πρώτον, δεν μας λέει τίποτε εάν πέθαναν λίγο αργότερα (από φυματίωση, π.χ., ή από τα ντραγκς μια και πιάσαμε και τους τζαζίστες ή τον Χέντριξ), δεύτερον, μπορεί να σημαίνει απλά ότι οι περισσότεροι δίνουν ό,τι έχουν να δώσουν και μετά στερεύουν· οι πραγματικές μεγαλοφυίες όσο ωριμάζουν τόσο δίνουν και περισσότερα.

Εδώ μπορεί να ανοίξει βέβαια μια πολύ μεγάλη συζήτηση, γιατί οι εξελικτικοί βιολόγοι μας ένα κάποιο δίκιο το έχουν. Όντως θα μπορούσε ίσως  -ΙΣΩΣ- να πει κανείς ότι η δημιουργικότητα εξαντλείται ή τέλος πάντων ανθίζει στα 30, προκειμένου για κάποια είδη, συμβαίνει όμως μάλλον το αντίθετο για τα, ας πούμε, πιο «λόγια» είδη μουσικής. Είναι που βασίζονται περισσότερο στον στοχασμό, παρά στον ενθουσιασμό; Δεν ξέρω, και θα ακούσω με πολύ ενδιαφέρον τις γνώμες σας, αγαπητοί μου αναγνώστες, πάντως δεν θα έλεγα ότι οι κλασικοί συνθέτες ενδιαφέρονται λιγότερο για το σεξ όπως θα υπονοούσε μάλλον ο αρθρογράφος και οι πηγές του.

Και πάνω λοιπόν που αρχίζω να πιάνω το ίδιο παράδειγμα στη λογοτεχνία, πέφτω Κυριακάτικα πάνω σε άλλο ένα άρθρο, αναδημοσίευση από τους Νιου Γιορκ Τάιμς στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (δυστυχώς δεν βγαίνει στο ίντερνετ, οπότε δεν έχει λινκάκι, και θα μου πιαστεί το χέρι να αντιγράφω). Ο κύριος Charles McGrath υποστηρίζει ότι:

Ο ηλικιωμένος συγγραφέας που συνεχίζει να γράφει μέχρι και τα τελευταία του χρόνια, είναι κάτι καινούργιο.

Μάλιστα. Προσέξτε τις επιφυλάξεις του αρθρογράφου: υπήρχαν βέβαια και εξαιρέσεις, λέει, όπως ο Τόμας Χάρντι που έγραφε μέχρι τα ογδόντα του και κάποτε παραδέχθηκε με έμμεσο τρόπο πως παρέμενε μάλιστα και σεξουαλικά ενεργός. Αυτό για να συνδεθούμε με τα προηγούμενα. Συνεχίζω:

Όμως οι περισσότεροι που άσκησαν το επάγγελμα αυτό, και ειδικά οι σπουδαίοι συγγραφείς, πέθαναν σχετικά νέοι. Η Τζέιν Όστεν και η Σάρλοτ Μπροντ (sic· μετά εμφανίζεται και ο Φόλκνερ) πέθαναν και οι δύο στα σαράντα τους. Ο Μπαλζάκ, ο Προυστ και ο Ντίκενς πέθαναν όλοι στα πενήντα τους αναλωμένοι και εξαντλημένοι, το ίδιο και ο Σέξπιρ.

Ας παραβλέψω την ελαφρά αντίφαση μεταξύ της πρώτης φράσης του κειμένου και της τελευταίας που παρέθεσα. Άλλο το να γράφεις ή όχι μέχρι τα τελευταία σου χρόνια, άλλο ποια είναι τα τελευταία σου χρόνια. Στο κάτω κάτω, πόσοι Άγγλοι της ελισαβετιανής περιόδου έφτασαν στην ηλικία του Σαίξπηρ; Και πώς εξηγεί ο αρθρογράφος το ότι κατά γενική ομολογία (υποθέτω) τα τελευταία έργα του είναι και τα καλύτερα; Γιατί γέρασαν οι αρχαίοι τραγικοί; Ο Κίπλινγκ (δεχθείτε τις εμμονές μου, παρακαλώ) δεν έγραψε αριστουργήματα στα βαθιά γεράματα; Τι λέει ο αρθρογράφος μας για τον Ουγκώ; Για τον Φλωμπέρ (48 χρονών, «Αισθηματική Αγωγή»); Τον Τολστόι; Τον Ναμπόκοφ; Είναι καλύτερα τα πρώτα έργα του Τόμας Μαν από τα τελευταία του; Μπορεί να προτιμάτε το «Νεαρό Τέρλες», αλλά ο Μούζιλ έγραφε τον «Άνθρωπο χωρίς ιδιότητες» μέχρι και τα τελευταία του χρόνια. Ο «Θάνατος του Βιργιλίου» του Μπροχ; Τα «Τρία κρυφά ποιήματα» του Σεφέρη; Να δεχθώ ότι «Το βιβλίο της Άμμου» δεν είναι το καλύτερο του Μπόρχες (δεν είναι), αλλά 50 ετών έγραψε το «Άλεφ» και 71 την «Αναφορά του Μπρόντι».

Εντάξει, είναι παραπάνω από προφανές ότι ο αρθρογράφος μας έχει υπόψη του κυρίως τους συγγραφείς που μελετώνται περισσότερο στις Ηνωμένες Πολιτείες, και έτσι ξεχνά όλους τους άλλους. Από τους 18 συγγραφείς που αναφέρει στο αρθράκι, μη-αγγλόφωνοι είναι μόνον ο Μπαλζάκ, ο Προυστ και ο Μάρκες. Φυσικά μιλάει πολύ για τον Ροθ και τον Απντάικ, που είναι της μόδας, αγνοώντας το πιο τρανταχτό παράδειγμα για το «νέο» φαινόμενο των γηραιών συγγραφέων, τον Πύνσον. Αλλά έστω, μπορεί να μην του άρεσε το «Μέησον και Ντίξον»· σε πολλούς δεν άρεσε (σε εμένα ναι). Μου κάνουν πάντως εντύπωση οι στενοί ορίζοντες του Αμερικανού αρθρογράφου και το πώς τσαλαβουτά από δω κι από κει. Οι εφημερίδες, τελικά, μια απογοήτευση παγκοσμίως.

Ας δούμε όμως και την εξήγηση που δίνει ο φίλος μας, έτσι για το κλου της βραδιάς:

Αυτό που έχει αλλάξει είναι, προφανώς, η ιατρική περίθαλψη. Μαζί με την πρόοδο της ιατρικής, το ποτό και το τσιγάρο έπαψαν να αποτελούν και αυτά αναπόσπαστο κομμάτι της δουλειάς. Οπότε τον τελευταίο καιρό βλέπουμε πολλούς συγγραφείς να συνεχίζουν να είναι παραγωγικοί σε ηλικίες που οι προκάτοχοί τους θα είχαν εξασθενήσει και θα είχαν σταματήσει το γράψιμο.

Ή αλλιώς, δηλαδή: Τα τσιγάρα τα ποτά και τα ξενύχτια / έχουν κλείσει τα καλύτερα τα σπίτια.