Η ψυχή ως νυφίτσα

Πάντα μου άρεσε η ιστοριούλα που ακολουθεί. Την αναφέρει ο οθωμανός περιηγητής (αλλά κυρίως, θα έλεγα, συγγραφέας) Εβλιγιά Τσελεμπή, που έζησε το 17ο αιώνα. Εδώ στην πιστή (απ’όσο θυμάμαι) μετάφραση του Βλαδίμηρου Μιρμίρογλου, απολαυστική από μόνη της (Οι δερβίσσαι, Αθήνα 1940 [και ανατύπωση χ.χ.]). Ικτίς είναι η νυφίτσα. Διατηρώ τα πλάγια κλπ. του πρωτότυπου.

ΘΑΥΜΑΤΑ. Ο ΒΑΓΙΑΖΗΤ ΑΠΕΘΑΝΕ ΚΑΙ ΕΤΑΦΗ ΔΙΣ

Ο Εβλιά Τσελεμπή γράφει επί λέξει: «Ο Τάφος-προσκύνημα Βαγιαζήτ Χαν του Αγίου, υιού του πατρός της αλώσεως Μωάμεθ… Ούτος είναι Αυτοκράτωρ ιαματικός, ως και ο Ορχάν ο νικητής και ο Σουλτάνος Μουσταφάς. Ο ασθενής όστις ήθελεν επισκεφθή τον τάφον του, ευρίσκει ιάματα. Πλείστοι είναι οι άθλοι του κατά την διάρκειαν της βασιλείας του. Επτά δε έτη προ του θανάτου του, απέσχε της βρώσεως κρέατος εμψύχων. Ημέραν τινά τού επήλθεν η όρεξις να φάγη «πατσάν». Η ψυχή επέμενεν όλως ιδιαιτέρως, εκλιπαρούσα και ικετεύουσα. Εκείνος όμως καταβάλλων ύψιστον αγώνα, δεν έφαγε πατσάν. Τέλος διέταξε να τω φέρωσι πατσάν, με όξος και σκόρδον, εντός πινακίου και αποτεινόμενος προς την ψυχήν του είπεν: «Ω ψυχή, ιδού ήλθεν όπως επεθύμεις ο πατσάς. Έξελθε αν θέλης και φάγε».

Τότε δε από του στόματός του εξήλθεν εν παράδοξον ον, ομοιάζον με ικτίδα και με τυφλά τα όμματα, όπερ αμέσως τοποθετηθέν εις την άκραν του πινακίου, ήρξατο να ροφά τον ζωμόν του πατσά, ως δάκνων κύων. Μόλις δε κορέσαν την πείναν του και προστρέχον εις τον μανδύαν του Βαγιαζήτ, επεχείρει να εισέλθη εντός του σώματος του Βαγιαζήτ, δια του στόματός του, ο Βαγιαζήτ το έπληξε δια της χειρός και το εκύλισε χαμαί. Ενώ δε εκυλίετο κατά γης, ο Βαγιαζήτ εφώναξε:

-Κτυπήσατε αυτό».

Προσδραμόντα δε πάραυτα τα υπό τας διαταγάς του Μασατζή μπασσή παιδάρια, το εφόνευσαν δια των ποδών!

Ο Σεϊχουλισλάμης όμως της εποχής εκείνης εξέδωκε προς τούτο τον εξής Φετβάν (ιερονομικήν ρήτραν):

«Ο τέλειος άνθρωπος καθαγιάζεται δια της ψυχής ταύτης. Η ψυχή είναι συστατικόν του ανθρωπίνου σώματος. Πρέπει συνεπώς αφού συγυρισθή και σαβανωθή να τεθή αύτη εντός του τάφου».

Βάσει δε του Φετβά τούτου, η ψυχή αύτη, το ον εκείνο το εξελθόν του στόματος του Βαγιαζήτ, ήτοι η εις τα σαρκικά προσκεκολλημένη ψυχή του, σαβανωθείσα μετά την τέλεσιν πανδήμου νεκρωσίμου προσευχής, εις ην συνέρρευσε πλήθος πολύ, ετάφη εντός μικρού τάφου, πλησίον του θόλου του τεμένους Βαγιαζήτ.

Αυτός είναι ο λόγος, δι’ον άδεται δημοσία «ότι ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ απέθανε δις και ότι ήκουσε δύο φοράς την νεκρώσιμόν του προσευχήν».

 Προσθήκη 19/3: Κοίταξα λίγο το πρωτότυπο κείμενο του Εβλιγιά και παραθέτω και τον επίλογο της ιστορίας (αποδίδω κάπως ελεύθερα). Αφότου σκότωσε την ψυχή του ο Βαγιαζίτ δεν ξαναβγήκε από τον οίκο της μελαγχολίας· αποσύρθηκε από τον περίγυρό του, αδιαφορούσε για τις υποθέσεις των μουσουλμάνων και τη διοίκηση του κράτους [ακολουθούν διάφορες καταστροφές, εξεγέρσεις, ήττες κλπ.]. Σημειωτέον ότι και ο Βαγιαζίτ Μπισταμί (μεγάλος σούφι του 9ου αιώνα) έβγαλε την ψυχή του, την τάισε μαλεμπί, εκείνη όμως ξαναμπήκε στο ευλογημένο στόμα του. Ο σουλτάνος Βαγιαζίτ ωστόσο τη σκότωσε, και δεν έζησε για πολύ ακόμα.

Η πλήρης παραπομπή είναι: Orhan Şaik Gökyay (επιμ.), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini. 1. Kitap: İstanbul, Κωνσταντινούπολη: Yapı Kredi Yayınları 1996, σελ. 140.